MUĞLA`NIN GERÇEK TARİHİ (5-6)
MUĞLA`NIN
GERÇEK TARİHİ
( 5 )
II. Nazilli Kongresi`ne katılan Menteşe livası ilçeler delegeleri şunlardır:
Muğla : Müftüzade Sadettin Bey
Bodrum : Dede Rıfkı oğlu Fuat Bey,
Fethiye : Eski komiser Arif Bey,
Köyceğiz : Necmettin Aydınalay,
Marmaris : Hafız Mehmet Efendi,
Milas : Eski subay Emin Bey.
20-31 Ekim 1919-Sivas İçin Muğla Kongresi: Bu kongrede, Muğla`nın Sivas`a ve Mustafa Kemal`e kesin bağlılık kararı alınır. Kararların bir nüshası Nazilli`deki Heyet-i Merkeziyye`ye, bir nüshası da Alaşehir ve havalisi komutanı Ömer Lütfi Bey`e, Sivas`ta bulunan M. Kemal Paşa`ya da ulaştırılması ricası ile gönderilir. Muğla`nın bu telgrafına M. Kemal Paşa`dan övgü dolu bir cevap gelir. M. Kemal Paşa, Muğla`dan yeni görüş ve öneriler beklediklerini söyler.
Nazilli Heyet-i Merkeziyyesi`nce Muğla`dan Sivas Kongresi delegeliğine seçilen Serficeli Mutasarrıf Hilmi Bey, eski Genç mutasarrıfıdır. M. Kemal Paşa`yı Genç`ten tanımaktadır. İhtimal ki; M. Kemal Paşa, çok yakın arkadaşı olan Serficeli Hilmi Bey`in Sivas Kongresi delegeliğine seçilmesini mutlulukla karşılamış ve Muğla`ya vermiş olduğu övgü dolu cevap telini yazarken bu mutluluğunu da dile getirmek istemiştir.
Kongre delegeleri şunlardır :
Muğla : Hafız Sabri Bey, Zorbazzade Emin Kamil Bey,
Milas : Hafız Emin Bey, Doktor Servet Bey,
Bodrum : Avukat Ahmet Toker, Dede Rıfkı oğlu Fuat Bey,
Fethiye : Karamollazade Ethem Efendi,
Marmaris : Dede Rıfkı Efendi.
Muğla Kurtuluş Savaşına Nasıl Yansıdı?
Müzaharet Bölükleri Kuruldu
Haziran 1920`de Denizli`den Muğla`ya atanan Mutasarrıf Müştak Bey, jandarmanın başına getirdiği Cavit Aker`e 1500 kişilik müzaharet bölükleri kurdurdu. Kumaş ve postallarını Rodos`dan satın alıp giydirdiği bu askerlerin 100`er kişilik bölükler halinde Batı Cephesi`ne sevk etti.
Muğla, Malgaç Baskını`na Katıldı
Yörük Ali Efe`nin Ulusal Mücadele`ye kazandırılması, 1919 yılının Haziran ayında gerçekleşir. Efe, kendi kızanlarının ve çetesinin gücünü bu mücadele için yeterli bulmaz. Bu nedenle Menteşe Kuva-i Milliye Komitesi başkanı Hamza Hayati Bey`i arar, bulur, emrine girer. Onun büyük yardımını görür. İleride Milli Aydın Alayı`na komutanlık yapacak Necmettin Aydınalay, İdris Karazeybek, Bakırköylü Teğmen Kadri Bey gibi önemli kuvvacılarla Hazma Bey vasıtasıyla tanışır. Onlardan mücadelesine büyük destekler alır. Yörük Ali Efe Aydın Sultanhisar-Atça taraflarında gerçekleştirdiği Malgaç Baskını`na Muğla`nın bu kahraman evlatları ile yönelir. Muğla, Ulusal Mücadelenin ilk halk hareketinde bu evlatları ile yerini alır.
Muğla, Erbeyli Baskını`nı Gerçekleştirdi
1919 yılının 20 Haziranını 21`ine bağlayan gecenin sabahına doğru, Celal Bayar Erbeyli`dedir. Kalmakta olduğu evde yoğun silah sesleri ile uyanır. Kuva-i Milliyeciler Erbeyli İstasyonundaki Yunan bölüğüne baskın yapmaktadırlar.
Bu baskını yapanlar Menteşe Serdengeçtileri`dir. Özelikle Serdengeçtilerin çekirdeğini oluşturan Altımehmetler Çetesi, Erbeyli`de destan yaratmıştır. 4 Ağustos 1973 günü, İstanbul-Caddebostan`daki evinde kendisini ziyaret eden ``Kurtuluş Savaşında Muğla´´ eserinin sahibi Ünal Türkeş`e, Celal Bayar bu anısını duygulu ifadelerle anlatmıştır. Hülyasının hakikat olduğunu Muğlalı Serdengeçtilerin Erbeyli baskını ile anladığını söylemiştir.
Orman mühendisi Muğlalı Mehmet Cemal Karamuğla`nın başkanlığını, Bakırköylü Teğmen Kadri Bey`in başkan yardımcılığını yaptığı, Mehmet Tevfik Kuran, Mehmet Emin Ulusoy, Kirişçi Yörük Mehmet Mertöz, Aşçı Kara Mehmet ile Telgrafçı Sarı Mehmet`ten oluşan Altımehmetler Çetesi ile Muğla, Kurtuluş Savaşı`nın ilk halk hareketlerinden birini yaratmıştır. Bu baskında Yunan bölüğü 40 kayıp vermiştir. Muğla Serdengeçtilerinin kaybı ise 7`dir.
Muğla, Yörük Ali Efe`ye Ev Sahipliği Yapmıştır
Yunana karşı Menderes cephesinde verilen gerilla savaşlarının komutanı Yörük Ali Efe, 24.04.1920`ye kadar Muğla`da kaldı. Bu tarihe kadar yaptığı Menderes Cephesi Gerilla Savaşlarının at, kısrak, silah, erzak ve para ikmalini Muğla`dan yaptı. Muğla Kuva-i Milliye Komitesi başkanı Hamza Hayati Bey, kendisini evladı gibi sevdi. Efe de Hamza Bey`e büyük saygı duydu. Ona ``Ammi´´ diye hitap etti.
Muğla, Sivas`ta Temsil Edildi
Menteşe Mutasarrıfı Serficeli Hilmi Bey, Nazilli Heyet-i Merkeziyyesi`nce seçilen üç kişilik Sivas delegasyonu arasında yer aldı. Hilmi Bey M. Kemal Paşa`yı, Genç Mutasarrıfı iken tanımıştı. Ondaki cevheri ve geleceği görmüş, hissetmişti. M. Kemal Paşa, Sivas`a ulaşan Hilmi Bey`i Menteşe`ye geri göndermedi. O`nu, Pozantı ve Adana Valisi yaptı.
Milletvekili Rıfat Börekçi ile Fetva-i Şerife`ye Karşı Geldi
Padişahın Ulusal Kurtuluş Savaşı`nı yasaklayan ve bu savaşın önderi M.Kemal Paşa ve arkadaşlarını idama mahkum eden 11.04.1920 tarihli fetva-i şerifesine, Ankara karşı fetvayı verdi.
19.04.1920`de yayınlanan Ankara fetvasını Menteşe milletvekili ve Ankara müftüsü Rıfat Börekçi yazdı, yayımladı.
Muğla Kuva-i Milliyesi Kayseri`de Uç Verdi
Ulusal Kurtuluş Savaşı`nda Mustafa Kemal Paşa`nın yanında yer alan Türk Ortodoks Papası I. Eftim Erenerol`un baş yardımcılığını, Bodrumlu hakim İstimat Zihni Özdamar yaptı. Özdamar, Isparta ve Afyon gazetelerine ulusal mücadeleci yazılar yazdı. Kayseri`de çıkardığı Sada-i Hak gazetesinde, ulusal mücadeleyi destekleyen kişilerin ve akımların önünde yer aldı.
Atatürk`ün Etrafında Etkin Muğlalılar Oluştu
Kurtuluş Savaşı`nda Muğla, kongre ve gerilla hareketleriyle yerel direnmede yerini başarıyla alırken, aynı yıllarda Atatürk`ün bizzat yanında bulunan ve onunla Cumhuriyeti kuran çok seçkin evlatlar yetiştirdi. Kurtuluş Savaşı`nın 11. Tümen Komutanı Orgeneral Mustafa Muğlalı, Gazeteci Yunus Nadi, Ziraat Mühendisi Zihni Derin, Vali Hilmi Uran, Hukukçu Şükrü Kaya, Veteriner Ahmet Şefik Kolaylı, Prof. Dr. Avram Galanti Bodrumlu, Hakim-Gazeteci İstimat Zihni Özdamar, Yarbay Rifat Ayaydın ve Bodrumlu Hakim Şahımoğlu M. Mümtaz Kaynak gibi seçkin Muğlalılar, Kurtuluş Savaşı süresince ve Cumhuriyet döneminde Atatürk`ün bizzat yanında yer aldılar.
Muğla, T.B.M.M. Cephesinde Konuşlandı
T.B.M.M. Batı Anadolu`da tek cephe açtı. İtalya işgali altındaki Muğla, bu cephede yerini aldı. Gümülcineli Hoca Esat İleri, (1923-1927 Muğla milletvekili) Ankara`ya kadar giderek durumu bizzat M. Kemal Paşa`ya sormuş; Paşa`dan, ``İtalya`ya cephe açılmayacağı´´ yanıtını almıştır. Muğla, Büyük Ata`sının görüşü ve işareti doğrultusunda Batı cephesinde yerini aldı. Bu cephenin İnönü Zaferleri ile başlayan başarıları, yayılmacı sömürgecileri Anadolu`dan çekilmeye zorlamıştır. Muğla, Kurtuluş Savaşı`nda verdiği 1.444 şehit ile Ege illerinin en çok şehit veren ilidir.
Muğla, Kurtuluş Savaşı Sona Ermeden İşgalden Kurtuldu
T.B.M.M. Hükümeti`nin Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşenk, 1921 yılının Haziran ayında yaptığı Meclis konuşmasında, İtalya`nın pek yakında işgal bölgelerinden çekileceğini söyledi. Prof. Dr. Mahmut Goloğlu, ``Cumhuriyete Doğru´´ kitabında, Sabahattin Selek de ``Anadolu İhtilali´´ kitabında, bu çekilişin 5 Temmuz 1921 günü olduğunu kaydederek Tengirşenk`in istihbaratını doğruladılar.
( 6 )
Cumhuriyet Döneminde Muğla
Cumhuriyet kurulduğunda Muğla Valisi, Asaf Talat Bey`dir. Belediye Başkanı, 1914 yılından bu yana seçimle gelen ve Kuva-i Milliye`yi Muğla`da kuran Zorbazzade Ragıp Bey`dir.
Cumhuriyetin ilk iki valisi Asaf Talat ve Hüsnü Beyler döneminde, kentin ve ilin ufkunu açacak çalışmalar görülmez.
1928`de Muğla Valisi olan Salih Cemal Bey döneminde, Cumhuriyetin ilk imar faaliyetleri başlar. Vali Konağı, Aydınlı müteahhit Halil Bey`e 52 bin Türk lirasına ihale edilir. Salih Cemal Bey, bugünkü Ziraat Bankası`nın yerindeki Kulüp Binasını, Kurşunlu Camii karşısında yanmış olan Belediye sineması yerindeki Kulüp Sinemasını, Atatürk İlkokulu`nu ve bugünkü Ticaret Lisesi`nin yerindeki Erkek Sanat Enstitüsü`nü yaptırdı. Muğla-Marmaris yolunu ıslah etti; ilimizdeki Tarım-Kredi Kooperatifleri hareketini başlattı.
Salih Cemal Bey`i izleyen Ömer Cevat (Ökmen) Bey döneminde, Salih Cemal Bey zamanında başlayan ve yarım kalan işler tamamlandı. Ömer Cevat Bey, Atatürk İlkokulu`nun bahçesine, kentin ilk Atatürk abidesini açtı. Beş ayak merdivenle çıkılan, zeminden üç metre yükseklikteki abidenin masraflarını Muğlalı Faik Gazezoğlu karşıladı. Cumhuriyet`in 10. yıl kutlamaları bu abidenin etrafında yapıldı.
Muğla`ya Tokat Valiliğinden gelen ve 01.04.1936`da göreve başlayan Recai Güreli, ilimizden ayrıldığı ve Balıkesir Valiliğine atandığı tarih olan 25.05.1939 yılına kadar Muğla`da büyük işler yaptı: Muğla`nın ilk imar planını hazırlattı.
Bu plana göre Muğla Hükümet Konağı inşaatını başlattı. Muğla Halkevi`ni yaptırıp hizmete açtı. Kurşunlu Camii`nden başlayıp, Cumhuriyet Bulvarınca devam eden ve Orhaniye Mahallesi Devlet Hastanesi çevresinde kümelenen eski mezarlıkları, mezbele durumuna gelen hüda-i nabit halde yetişen kürleri ve çalılıkları imha etti. Hamursuz eteğinde yeni bir mezarlık yaptırdı. Şehir içindeki sokak aralarındaki bütün mezarları yeni mezarlığa nakletti.
Cumhuriyet Alanı`nı yaptırarak bu alanı, Marmaris ve Aydın yönlerine uzayan geniş yollara bağladı. Alanın ortasına, 1937 yılının 29 Ekim töreninde açtığı ve mimar Nusret Sunan`a yaptırdığı Atatürk Anıtını dikti.
Bu anıt, yüzünü, muzaffer ordularına ``Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz`dir, ileri!´´ diye hedef gösterdiği Akdeniz`e ve Recai Güreli`nin temelini attığı Hükümet Konağı`na çevirmiştir.
Vali Güreli, Kazancı Şeyh mezarlığını, Kusuoğlu ve İskender bahçelerini kamulaştırarak ve uygun çakıllı toprakla doldurarak bugünkü Şehir Stadı`nı yaptırdı.
Hacıpaşaoğlu Ali Adnan İzmirli`nin işletmeciliğini yaptığı ve 1925 yılında kurulan Muğla Elektrik Fabrikası`nı satın alarak, şehir elektriği şebekesini genişletti.
Açtığı tüm alan, cadde ve bulvarları yaz-kış yeşil dokusunu bozmayan ağaç türleriyle donattı. Şehir koruluğunu kurarak, ailelerin ve gençlerin piknik ihtiyaçlarını giderdi.
İlin bütün köylerine, toplam uzunluğu 1.860 km.`yi bulan ve büyük ölçüde imece yöntemiyle bitirilen köy yolları açtırdı.
60 km.`lik Tavas yolunu, 165 km.`lik Fethiye yolunu, 80 km.`lik Marmaris-Datça yolunu, 15 km.`lik Ula-Çiçekli-Karabörtlen yolunu açtı.
Zamanında Türkiye`nin büyük köprüleri arasında yer alan Namnam ve Dalaman köprülerini yaptırdı.
Datça`nın bugünkü merkezi olan İskele Mahallesi`ni kurdurdu. Buraya turistik otel yaptırdı.
İlin 101 köyüne, köy konağı ve konuk evi yaptırdı.
Kozlukuyu-Akçapınar arasındaki sivrisinek üreme alanı olan bataklığı kuruttu. Bugün, yerli ve yabancı gezginlerin hayranlığını çeken Gökova-Okaliptüslü Yolu hizmete açtı.
İlin belli başlı köylerine örnek genel tuvaletler, çamaşır evleri, sulama yalakları ve köy mezbahaları yaptırdı.
İl merkezinde yaptırdığı büyük Halkevi binasıyla, ilçelerde ve bucaklarda açtırdığı Halkodaları`nda, Muğla gençliğini kültürel ve sosyal alanlarda bilgi ve beceri sahibi yaptı.
Köy gelirlerini arttırmak amacıyla köy zeytinlikleri, elma, erik, kayısı, şeftali bahçeleri kurdurdu.
Hazinenin hammadde kaynaklarında kireç ve kiremit ocakları açtırdı.
İl genelinde kurdurduğu at, boğa, tavuk ve tohum ıslah istasyonlarıyla tüm ilde sağlıklı hayvan ve ürün hamlesini başlattı
Merkezde, Muğla Belediyesi`nin katkılarını alarak, çöp imha ve temizleme faaliyetlerini yönlendirdi.
İnsan ve çevre sağlığına önem verdi; il merkezine yeni su şebekesi, yollara, alanlara yeni çeşmeler yaptırdı.
Sıtma, frengi, verem aşısı kampanyasını başlattı. Böylece sıtmanın ve veremin önünü ilimizde ilk kesen Vali oldu.
Köy muhtarlıklarına hesap düzeni getirdi. Önemli köy gruplarını belirledi. Bu grupları hesap-kitap bilen köy katipleriyle denetledi.
Jandarma telefon hatlarını Seki Yaylası`nın en uç köyüne kadar, yenileterek götürdü. Köylerin haberleşmeleri bu telefonlarla yapıldı.
Şehir Stadı`nı Muğla gençliğine kazandırdıktan sonra, Beden Terbiyesi Muğla İl Başkanlığı`na öğretmen Esat Caner`i, Futbol Ajanlığı`na öğretmen Osman Kasapoğlu`nu, Su Sporları Ajanlığı`na öğretmen Osman Günsan`ı atayarak, Muğla`da amatör sporun ivme kazanmasını sağladı.
Bisiklet, voleybol, basketbol, binicilik, atletizm ve dağ sporlarını faaliyete geçirdi. İlçeler arasında yarışmalar açtı. Göktepe Kayak Merkezi`ni kurdu.
Muğla Yayla Spor Kulübünü, ``Muğla Gençlik Spor´´ olarak yeniden yapılandırdı. Bu kulübe, Ege Bölgesi`nin ünlü futbolcularını transfer etti. Onların Muğla`da kalmaları için kendilerine iş, evlilik olanakları sağladı.
Muğla Gençlik Spor Kulübü, bu yapılanmadan sonra Türkiye Amatör Küme Şampiyonası`nda başarılı maçlar çıkardı. Afyon`da, Bursa Acar İdmanyurdu ile finali oynayan Muğla Gençlik Spor, Muğla`ya Türkiye ikinciliğini getirdi.
Vali Recai Güreli`nin 1939 yılında Balıkesir Valiliğine atanmasından sonra ülke, başlayan II. Dünya Savaşı`nın buhranına girdi. Dünyada olduğu gibi, ülkemizde ve ilimizde de tüm yatırımlar durdu. 1939-1949 yılları arasında, Muğla Valiliğini İbrahim Ethem Akıncı yaptı. Akıncı, Kurtuluş Savaşı`nda Demirci Cephesini kurmuş ve bu cephede üstün hizmetleri geçmiş bir Kuva-i Milliyeci idi. Bugünkü Hükümet Konağı, Vali Akıncı`nın zamanında bitirilerek hizmete açıldı.
Ölüm tarihi 1928 yılına kadar 14 yıl Belediye Başkanlığı yapan Ragıp Bey`den sonra, bir başka Kuvvacı olan Dr. Hüseyin Avni Topaloğlu Belediye başkanı oldu. 1931`de Muğla milletvekili seçilmesi ile göreve bir başka kuvvacı, İskender Alper geldi.
İskender Alper, 1950 yılına kadar sürdürdüğü 19 yıllık Belediye Başkanlığı döneminde, kenti çağdaş belediyecilik anlayışı ile yönetti. Ankara`da Ata`nın etrafında kümelenen Muğlalı seçkinlerle ilgisini hiç kesmedi. Özellikle Vali Recai Güreli ile kurmuş olduğu eşgüdüm sonucunda kentin imarı, yeni alanların ve bulvarların açılımı, kentin yeşillendirilmesi ve ağaçlandırılması çalışmalarında başarılı hizmetler gördü.
1950-1955 yılları arasında seçimle gelen Naci Karaosmanoğlu, beş yıl Belediye başkanlığı yaptı. 1955-1960 yılları arasında Muğla Belediye Başkanlığını Vali Esat Kaya Ayman yüklendi. Naci Karaosmanoğlu, İskender Alper`in başlattığı imar faaliyetlerini sürdürdü. Halkın içinden çıkmayarak, halkın istek ve yönelimini Belediyenin meclis ve encümen toplantılarında çok iyi değerlendirdi.
Muğla, Vali Şerif Tüten`in göreve başladığı 1961 yılından itibaren turizm olgusuyla tanışmaya başladı. Şerif Tüten, dünyaca ünlü bilim adamı Prof. Dr. Bade`yi Muğla`ya davet etti. İlimizin arkeolojik ve turistik değerlerini Bade`nin önüne serdi. Ona turizmin master planlarını yaptırdı. Köyceğiz-Dalyan projesinin öne geçmesi Vali Tüten`in zamanına rastlar.
DEVAMI 7. BÖLÜMDE
|
