Ruslar üçün `İkinci afqanıstan` ; Suriya
Ruslar üçün ``İkinci &399;fqanıstan´´ &8211; Suriya
16.10.2015 - Cumhuriyyet.az
rr
Rusiya ictimaiyy&601;ti daha çox s&601;rt qaydalara üstünlük ver&601;n Kreml r&601;hb&601;rliyini d&601;st&601;kl&601;diyini növb&601;ti d&601;f&601; nümayiş etdirdi. ``Levada´´ araşdırma m&601;rk&601;zinin keçirdiyi sorğu sentyabrın 30-da Suriyada hava &601;m&601;liyyatlarına başlayan Moskvanı rahatlaşdıra bil&601;r. Rusiyalıların 78 faizi ``Yeni &399;fqanıstan´´dan narahatdır
Sorğunun n&601;tic&601;l&601;rin&601; gör&601;, r&601;yi soruşulan respondentl&601;rin 47 faizi hesab edir ki, Rusiya Suriya prezidenti B&601;ş&601;r &399;s&601;di İŞİD terror qruplaşması v&601; müxalif&601;t gücl&601;rind&601;n müdafi&601; etm&601;lidir. Respondentl&601;rin 72 faizi İŞİD-i t&601;hlük&601; olaraq görür v&601; hesab edir ki, Rusiya aviasiyası terror qruplaşmasının mövqel&601;rini bombalamalıdır. Ancaq rusiyalıların xeyli hiss&601;si ``Yeni &399;fqanıstan´´ variantından ehtiyat edir. Sorğunun m&601;lumatlarına &601;sas&601;n, 39 faiz respondent bu ssenarini ``tamamil&601; ehtimal edil&601;n´´ sayır, 7 faizi is&601; &601;mindir ki, Rusiya Suriyada SSRİ-nin &399;fqanıstanda yaşadıqlarını yaşayacaq.
O da m&601;lumdur ki, ``Levada´´ araşdırma m&601;rk&601;zi Kreml&601; yaxınlığı il&601; tanınır. Ehtimal etm&601;k olar ki, sorğunun n&601;tic&601;l&601;ri bir q&601;d&601;r hakimiyy&601;tin siyas&601;tin&601; uyğun olaraq d&601;yişdirilib. ``Birja lideri´´ internet n&601;şrinin ``Dünya x&601;b&601;rl&601;ri´´ bölm&601;sinin keçirdiyi sorğu rusiyalıların qorxusunu daha açıq ş&601;kild&601; ortaya qoyur. Keçiril&601;n sorğu göst&601;rib ki, rusiyalıların t&601;xmin&601;n 78 faizi Suriyadakı silahlı qarşıdurmanın ``Yeni &399;fqanıstan´´ doğuracağına tamamil&601; &601;mindir. Rusiyalıların &601;ks&601;riyy&601;ti Suriyadakı döyüşl&601;rd&601;n ölk&601;l&601;ri üçün pozitiv n&601;tic&601;l&601;r gözl&601;mir.
Doğrudanmı, Rusiyanı Suriyada ``Yeni &399;fqanıstan´´ gözl&601;yir?
Q&601;rb mediası v&601; analitikl&601;ri, h&601;mçinin siyas&601;tçil&601;r Rusiyanın Suriyada hava &601;m&601;liyyatlarına başladığı ilk günl&601;rd&601;n Rusiya üçün ``Yeni &399;fqanıstan´´dan danışırlar. ABŞ Müdafi&601; Nazirliyi Eşton Karter Moskvanı Suriyada ağır n&601;tic&601;l&601;rl&601; t&601;hdid edib. S&601;udiyy&601; &399;r&601;bistanın xarici işl&601;r naziri Adil &601;l-Cübeyr v&601; müdafi&601; naziri M&601;h&601;mm&601;d bin Salman is&601; Rusiya prezidenti Vladimir Putin v&601; xarici işl&601;r naziri Sergey Lavrovla görüşd&601; Moskvanı açıq ş&601;kild&601; t&601;hdid edibl&601;r. ``Rusiyanın Suriyadakı h&601;rbi &601;m&601;liyyatlarda iştirakı müharib&601;nin yeni bumuna g&601;tirib çıxaracaq v&601; müharib&601;y&601; bütün dünyadan daha çox döyüşçü c&601;lb ed&601;c&601;k´´, &8211; krallığın baş diplomatı deyib.
Rusiyanın sentyabrın 30-da Suriyada hava &601;m&601;liyyatlarına başlaması 4 ild&601;n artıqdır davam ed&601;n ``v&601;t&601;ndaş müharib&601;si´´nin (``v&601;t&601;ndaş müharib&601;si´´ ifad&601;si artıq 2011-ci ild&601; anlamını itirmişdi) axarını d&601;yişdirdi. Son vaxtlar ardıcıl h&601;rbi m&601;ğlubiyy&601;tl&601;r&601; uğrayan v&601; Aralıq d&601;nizinin sahill&601;rin&601; sıxışdırılan B&601;ş&601;r &399;s&601;d rejimi rus qırıcılarının d&601;st&601;yi il&601; &601;ks-hücuma keçib. Son m&601;lumatlara gör&601;, rejim gücl&601;ri İŞİD v&601; müxalif&601;t qüvv&601;l&601;rinin &601;lind&601; olan yüzl&601;rl&601; k&601;ndi geri qaytarıb. Hazırda Rusiya r&601;hb&601;rliyi rus qırıcılarının 15 günlük bombardmanlarının n&601;tic&601;l&601;rind&601;n çox razı görünür. Moskva iddia edir ki, 15 günlük bombardman ABŞ-ın r&601;hb&601;rlik etdiyi koalisiyanın bir illik aviaz&601;rb&601;l&601;rind&601;n daha uğurlu olub. V&601; indiki halda Rusiyanın yanaşmasından bel&601; çıxış etm&601;k olar ki, ``Yeni &399;fqanıstan´´ variantından söhb&601;t bel&601; ged&601; bilm&601;z.
Amma heç d&601; bel&601; deyil. Rusiyanın ``Yeni &399;fqanıstan´´ x&601;b&601;rdarlıqlarını n&601;z&601;r&601; alması üçün kifay&601;t q&601;d&601;r &601;saslar var.
1.Moskva iddia edir ki, hava &601;m&601;liyyatlarından uzağa getm&601;k v&601; Suriyaya quru qoşunları daxil etm&601;k niyy&601;tind&601; deyil. Rusiya r&601;hb&601;rliyi Suriyaya quru qüvv&601;l&601;rini gönd&601;rm&601;y&601;c&601;yini, hava &601;m&601;liyyatlarının 3-4 ay davam ed&601;c&601;yini bildirir. Bu halda is&601; ``Yeni &399;fqanıstan´´ variantından qaçmaq da asan görün&601; bil&601;r. Ancaq h&601;rbi ekspertl&601;rin fikrinc&601;, hava &601;m&601;liyyatları aldadıcıdır v&601; q&601;ti q&601;l&601;b&601; qazanmaq üçün kifay&601;t etm&601;y&601;c&601;k. Analitikl&601;r bu fikird&601;dir ki, Rusiya addım-addım quru &601;m&601;liyyatlarına doğru gedir, bunsuz Yaxın Ş&601;rqd&601;ki yegan&601; mütt&601;fiqi olan B&601;ş&601;r &399;s&601;di qorumaq mümkün olmayacaq. Rusiyanın quru &601;m&601;liyyatlarında iştirakı is&601; onu böyük bataqlığın tam m&601;rk&601;zin&601; ç&601;k&601;c&601;k. Q&601;rbin ist&601;diyi d&601; el&601; budur.
2.Suriyada Rusiyaya qarşı çox güclü c&601;bh&601; formalaşmaqdadır. S&601;udiyy&601; &399;r&601;bistanın dini liderl&601;ri Rusiyanı r&601;smi ş&601;kild&601; ``ağır n&601;tic&601;l&601;r´´l&601; t&601;hdid etm&601;mişd&601;n bir neç&601; gün &601;vv&601;l &8211; oktyabrın 5-d&601; Suriyada h&601;rbi &601;m&601;liyyatlara başladığına gör&601; Moskvaya cihad elan etdil&601;r. Heç kim&601; sirri deyil ki, dünyanın müxt&601;lif ölk&601;l&601;rind&601; on minl&601;rl&601; döyüşçünü Suriyaya g&601;tir&601;r&601;k onları maliyy&601;l&601;şdir&601;n v&601; silahlandıran &601;sas ölk&601; m&601;hz S&601;udiyy&601;dir. Rusiya &399;r-Riyadın x&601;b&601;rdarlığını kifay&601;t q&601;d&601;r ciddi q&601;bul etm&601;lidir.
Bundan başqa, s&601;udiyy&601;li dini liderl&601;rin Çeçenistan v&601; bütövlükd&601; Şimali Qafqazda böyük nüfuz sahibl&601;ri olduğu heç kim&601; sirr deyil. Bu üzd&601;n cihad çağırışının Çeçenistan v&601; Şimali Qafqazda hansı rezonans doğuracağını t&601;s&601;vvür etm&601;k o q&601;d&601;r d&601; ç&601;tin deyil.
Suriyada Rusiyaya qarşı ittifaqın ilk siqnalları da bir neç&601; gün &601;vv&601;l verilib. Aralarında Azad Suriya Ordusu v&601; ``Ahrar &601;l-Şam´´ t&601;şkilatının da olduğu 41 silahlı qrup bölg&601; ölk&601;l&601;rini ``Suriyanı işğal ed&601;n Rusiya-İran ittifaqına qarşı´´ &601;m&601;kdaşlığa çağırıb. Rejim &601;leyhdarı qüvv&601;l&601;rin çağırışında konkret ölk&601;l&601;rin adı ç&601;kilm&601;s&601; d&601;, bu ölk&601;l&601;rin Türkiy&601;, S&601;udiyy&601; &399;r&601;bistanı v&601; Q&601;t&601;rin olduğu m&601;lumdur.
Suriyada rejim qüvv&601;l&601;rin&601; qarşı vuruşan ``&399;l-Nüsra´´ C&601;bh&601;sinin lideri &399;bu M&601;h&601;mm&601;d &601;l-Culani Rusiyanı intiqam hücumları il&601; t&601;hdid edib. ``&399;g&601;r Rusiya ordusu Suriyadakı xalqı öldürs&601;, o zaman öz xalqı da öl&601;c&601;k. &399;g&601;r onlar &601;sg&601;rl&601;rimizi öldürs&601;l&601;r, onların &601;sg&601;rl&601;ri d&601; öl&601;c&601;k. Göz&601; göz, diş&601; diş´´ &8211; ``&399;l-Nüsra´´ C&601;bh&601;sinin lideri b&601;yan edib.
N&601;hay&601;t v&601; &601;n t&601;hlük&601;lisi, Rusiyada 20 milyondan çox müs&601;lman yaşayır. Rusiyanın düşm&601;nl&601;ri Suriyada baş ver&601;nl&601;ri Moskvanın islam al&601;mi il&601; müharib&601;si kimi t&601;qdim ed&601; bils&601;l&601;r, bu toplumun Rusiya üçün hansı t&601;hlük&601; yaradacağını t&601;s&601;vvür etm&601;k ç&601;tin deyil.
Göründüyü kimi, Rusiyaya qarşı çox güclü c&601;bh&601; formalaşır v&601; Moskvanın ``ildırım sür&601;tli´´ planın iflasa uğrayacağı il&601; bağlı x&601;b&601;rdarlıqlar ciddiy&601; alına bil&601;r.
1979-cu il dekabrın 24-d&601; ilk sovet h&601;rbi qüvv&601;l&601;ri &399;fqanıstan s&601;rh&601;dini keç&601;r&601;k ölk&601;y&601; h&601;rbi müdaxil&601; ed&601;nd&601; d&601; m&601;qs&601;d Suriyadakı olduğu kimi ölk&601;d&601;ki daxili sabitliyi b&601;rpa etm&601;k idi. 1978-ci ild&601; &399;fqanıstan Xalq Partiyasının (&399;XP) r&601;hb&601;ri, SSRİ-y&601; meylliliyi il&601; tanınan Nur M&601;h&601;mm&601;r T&601;r&601;ki r&601;qibi H&601;fizulla &399;min t&601;r&601;find&601;n q&601;tl&601; yetirilir. Aminin r&601;hb&601;rliyi altında olan &399;XP-nin ``Hezb´´ qanadı hakimiyy&601;ti &601;l&601; keçirir. Aminin ölk&601;d&601; h&601;yata keçirdiyi iqtisadi-siyasi islahatlar iri mülk&601;darlar t&601;r&601;find&601;n müsb&601;t qarşılanmadığından &399;fqanıstanın müxt&601;lif &601;yal&601;tl&601;rind&601; m&601;rk&601;zi hakimiyy&601;t&601; qarşı çıxışlar baş verm&601;kd&601; idi. Bu çıxışlar Pakistan, h&601;mçinin ABŞ daxil olmaqla, bir sıra q&601;rb ölk&601;l&601;ri t&601;r&601;find&601;n d&601;st&601;kl&601;nirdi. Bel&601; bir m&601;qamda SSRİ &399;fqanıstandakı dayaqlarını itirm&601;m&601;k üçün bu ölk&601;y&601; qoşun yeritm&601;k q&601;rarı verir. SSRİ d&601; &399;fqanıstanda ``ildırım sür&601;tli´´ hücum planlaşdırmışdı, amma biabırçı m&601;ğlubiyy&601;tl&601; n&601;tic&601;l&601;n&601;n müharib&601; düz 10 il davam etdi. ``Böyük imperiya´´ ABŞ-ın başçılıq etdiyi Q&601;rb, S&601;udiyy&601;nin başçılıq etdiyi &601;r&601;b ölk&601;l&601;ri v&601; Pakistanın d&601;st&601;kl&601;diyi mücahidl&601;r t&601;r&601;find&601;n m&601;ğlub edildi. Dem&601;k olar ki, hazırda Suriyada da Rusiyaya qarşı eyni qüvv&601;l&601;r durur. Ortada bir başqa m&601;s&601;l&601; d&601; var. Moskva Karnegi M&601;rk&601;zinin Yaxın Ş&601;rq üzr&601; eksperti Nikolay Koşanov bildirir ki, Rusiya qoşunlarının Suriyaya müdaxil&601;si yerli &601;hali t&601;r&601;find&601;n d&601; müsb&601;t qarşılanmayacaq.
3.Amerikalı politoloq Şveyner yazırdı: ``Sovet İttifaqı ancaq zaman bizim t&601;r&601;fımizd&601; olduğuna gör&601; iflasa uğramadı. Kreml SMT-nin (strateji müdafı&601; t&601;ş&601;bbüsü &8211; mü&601;l.) kumumetiv t&601;siri, müdafı&601; x&601;rcl&601;rinin artması, &399;fqanıstanda geosiyasi mane&601;l&601;rl&601;, enerji daşıyıcıları ixracından sabit valyutada on milyonlarla dollar itirilm&601;si, texnologiyalardan istifad&601;nin m&601;hdudlaşdırılması il&601; üzl&601;şm&601;s&601;ydi, onun t&601;latüml&601;r&601; duruş g&601;tir&601;c&601;yini m&601;ntiqi ş&601;kild&601; t&601;xmin etm&601;k mümkün idi´´.
``Yeni &399;fqanıstan´´a ``b&601;li´´ dem&601;k üçün üç s&601;b&601;b
İqtisadi baxımdan getdikc&601; Q&601;rb&601; uduzan SSRİ &399;fqanıstanda külli miqdarda v&601;sait x&601;rcl&601;m&601;kl&601; öz sonunu hazırladı. Dünya c&601;miyy&601;tind&601; birm&601;nalı olaraq bel&601; bir fikir mövcuddur ki, &399;fqanıstan müharib&601;si SSRİ-nin sonunu daha da yaxınlaşdırdı. Hazırda daha bir müs&601;lman ölk&601;sind&601; döyüş meydanına atılan Rusiya s&601;l&601;finin s&601;hvl&601;rini t&601;krarlamırmı? D&601;qiq proqnoz verm&601;k mümkün olmasa da, mü&601;yy&601;n ehtimallara &601;saslanaraq ``b&601;li´´ cavabı verm&601;k mümkündür.
a) Rusiya 1980-cu ill&601;rin SSRİ-si il&601; müqayis&601;d&601; xeyli z&601;ifdir. Q&601;rb h&601;min dövrd&601; iqtisadi baxımdan daha güclü olsa da, SSRİ d&601; bugünkü Rusiyadan güclü idi. Hazırda Rusiya iqtisadiyyatı v&601; maliyy&601; sisteminin Q&601;rbd&601;n asılılıq d&601;r&601;c&601;si ``soyuq müharib&601;´´ dövründ&601; olduğundan daha çoxdur. Ukrayna böhranından sonra enerji ehtiyatlarının qiym&601;tinin iki d&601;f&601;d&601;n d&601; çox aşağı düşm&601;si Rusiyanı iflas h&601;ddin&601; g&601;tirdi. Bugünkü Rusiya SSRİ dövrü il&601; müqayis&601;d&601; neft v&601; t&601;bii qazın qiym&601;tl&601;rind&601;n daha çox asılıdır. Rusiyadan başqa on dörd mütt&601;fiq respublikanın imperiyaya verdiyi gücü d&601; n&601;z&601;r&601; alsaq, ``Yeni &399;fqanıstan´´ daha real görünür. Sirr deyil ki, ABŞ-ın &399;fqanıstan v&601; İraqdan çıxmasının &601;sas s&601;b&601;bl&601;rind&601;n biri d&601; bu müharib&601;l&601;r&601; ç&601;kil&601;n trilyonlarla dollar oldu. Rusiyanın is&601; bugünkü ağır maliyy&601; v&601;ziyy&601;ti il&601; Suriyada q&601;l&601;b&601; qazanacağı inandırıcı görünmür.
b) SSRİ-nin &399;fqanıstan müharib&601;sind&601; m&601;ğlubiyy&601;ti m&601;rk&601;zd&601;nqaçma meyll&601;rini gücl&601;ndirdi v&601; 70 illik imperiya parçalandı. Kreml r&601;hb&601;rliyi sözsüz ki, Suriyada m&601;ğlubiyy&601;ti ağla bel&601; g&601;tirmir v&601; başa düşür ki, mümkün m&601;ğlubiyy&601;t Moskvanın nüfuzuna ciddi z&601;rb&601; vuracaq, muxtar subyektl&601;rin içind&601; b&601;zi qüvv&601;l&601;rin müst&601;qillik arzularının ucadan s&601;sl&601;nm&601;si il&601; n&601;tic&601;l&601;n&601;c&601;k.
c) Suriya m&601;ğlubiyy&601;ti Putinin dön&601;mind&601; qazanılan h&601;rbi uğurların itirilm&601;sin&601; g&601;tirib çıxara bil&601;r. M&601;ğlubiyy&601;t Moskvanın s&601;rh&601;dl&601;ri boyu yaratdığı separat rejiml&601;r&601; d&601;st&601;yini azalda, bu is&601; keçmiş sovet respublikalarını Rusiyadan daha da uzaqlaşdıra bil&601;r.
Suriya Rusiya üçün ikinci &399;fqanıstan ola bil&601;rmi? İstisna deyil. Amma bu halda Yaxın Ş&601;rqd&601; daha d&601;hş&601;tli v&601; dağıdıcı dövrün başlanacağı şübh&601;sizdir. Rusiyanı ``Yeni &399;fqanıstan´´dan sonra n&601;l&601;r gözl&601;diyi bar&601;d&601; d&601; d&601;qiq fikir söyl&601;m&601;k mümkün deyil. Amma bir şeyi &601;minlikl&601; söyl&601;m&601;k olar ki, Suriyada yaşanacağı istisna edilm&601;y&601;n m&601;ğlubiyy&601;t Rusiyanı qlobal güc iddiasından tamamil&601; geri atacaq v&601; ikiqütblü dünya arzuları tarix&601; gömül&601;c&601;k.
Öm&601;r Dağlı, publika.az
|
