TÜRK EDEBİYATI TARİHİ (1)
Mustafa Mete İSLÂMOĞLU
TÜRK EDEBİYATI TARİHİ
(1)
BAŞLARKEN:- TDK`nın Türkçe Sözlük`ünde; ``Bütün edebi hareketleri ve dönemleri, yazarları, şairleri, dil ve üslup özelliklerini açıklayan bilim dalı veya kitap; yazın tarihi.´´ (Akalın vd. 2005: 600) şeklinde açıklanan ``edebiyat tarihi´´ için birçok [1] tanım yapılmıştır. Bizim genel bir ifade ile; ``Bir millete ait ve &8216;edebiyat` tanımı içerisinde kendine yer bulabilen dönem, kişi, eser, olay ve durumları kronolojik olarak ve belli bir sistem dahilinde inceleyen, tahlil eden, yorumlayan bilim dalıdır.´´ Şeklinde tanımlayabileceğimiz edebiyat tarihi, Türkiye`de sistemli olarak ilk defa M. Fuad Köprülü ile incelenmiş, Batılı bir metotla ele alınmıştır.
``Türk edebiyatı tarihinin kaynağı olan eski tezkireler´´ (Levend 1988: 18) artık ihtiyacı karşılamaz ve dünyadaki bütün milletler içinde en eski geçmişe sahip olan milletlerden biri olmamıza rağmen bir edebiyat tarihimizin olmayışı kabul edilemez bir hal almıştır. Bu durumu ortadan kaldırmak isteyen Fuad köprülü edebi tarihimizin bütününü ele alan ilk sistemli edebiyat tarihimizi yazmış (1921-1926) ve ``edebiyat tarihi´´ yazmanın ``tarih´´ yazmaktan çok farklı olduğunu şu ifadelerle dile getirmiştir: ``Evvela, müverrihlerin meşgul olduğu mevzu mazidir; öyle bir mazi ki eseri kalmamış ancak bilvasıta bazı izler, vesikalar bırakmıştır; müverrih, onların yardımıyla, geçen bir sahneyi yeniden yaşatmaya çalışacaktır; halbuki bizim mevzuumuz mazi olmakla beraber, aynı zamanda da hâldir; yani geçmeyen, devam eden, gözlerimizin önünde yaşayan bir mazi&8230;´´ (Köprülü 2004: 43-44).
Böylesine önemli olan ve üzerinde titizlikle çalışılması gereken bu bilim dalı için elbette birçok sıkıntı ve zorluk söz konusudur. Fakat bir edebiyat tarihçisi çalışmaya başlamadan bunları kabul etmiş olmalı, ``çalışmasında başarılı bir neticeye varmak için her dakika birtakım hatalara maruz kalabileceğini düşünmeli ve ona göre tedbirli ve basiretli adımlarla ilerlemeye çalışmalıdır´´ (Köprülü 2004: 59).
Agâh Sırrı Levend`in ``Türkçe ilk yazının yazıldığı tarihte başlar´´ (Levend 1988: 17) dediği Türk edebiyat tarihi, bilim adamlarınca yazılmaya dünyaya göre çok geç başlamış fakat hızla iyi denebilecek duruma gelmiştir. Köprülü`den sonra çok sayıda bilim adamı, eksiksiz/hatasız olmasa da birçok Türk edebiyat tarihi yazmıştır.
Günümüzde ise bu iş çoğunlukla ekiplerle ve daha uzmanca yapılmaktadır. Bilim adamları iyi bir edebiyat tarihi yazmak için böyle bir ekip çalışmasını zorunlu görmektedir. Konuyla ilgili olarak Okumuş ve Şahin`in şu açıklaması, sanırız durumun anlaşılır hale gelmesi için yeterli olacaktır: ``Edebiyat tarihi yazarının sahip olması gereken özellikler göz önüne alındığında iyi bir edebiyat tarihi yazmanın güçlüğü anlaşılır. Yazarın diğer disiplinlerden istifade etmesi gereklidir. Bu da edebiyat tarihi yazarlarının adeta bir filozof olmalarını zorunlu kılar. Bu bağlamda modern edebiyat tarihçiliğinin bir yazar tarafından değil, yazarlar grubu tarafından kaleme alınmasının daha doğru olacağı kanaatini uyandırır. Böylece her sahanın uzmanının yapacağı katkılarla bütün bir edebiyat tarihi yazılabilir´´ (Okumuş ve Şahin: 2010).
Biz bu çalışmamızda, ``edebiyat tarihi´´ adını taşıyan ilk eser olan Abdülhalim Memduh`a ait ``Tarh-i Edebiyat-ı Osmaniye´´ adlı eser de dahil olmak üzere, günümüze kadar yazılmış genel ve özel Türk edebiyat tarihlerinden, en azından, önemli olanlarının içinde bulunduğu bir bibliyografya hazırlamaya çalıştık. Mümkün oldukça her künyeden sonra kısa bilgiler vererek eserleri tanıtmayı istedik ve çalışmamızın, tam bir edebiyat tarihi bibliyografyası olmasa da, hiç olmazsa bu yönde yapılacak bir çalışma için kaynak olabilecek seviyede olmasına gayret ettik.
TÜRK EDEBİYAT TARİHİ BİBLİYOGRAFYASI
1. Abdülhalim Memduh (1303), Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye, İstanbul: Ohennes Matbaası. (Parlatır vd. 2006: 404)
Türk edebiyat tarihleri içinde ``edebiyat tarihi´´ ifadesini eser adında kullanan ilk edebiyatçımız Abdülhalim Memduh`tur. 1888`de kaleme alınan eser, ``Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye´´ adını taşımaktadır.
Üç bölümlük eserin ilk kısmı, Osmanlı sahası Türkçesi ve Divan şiirine ait teknik özelliklerin yüzeysel bilgilerle verildiği ``Bazı Mütâlâat´´ başlıklı bölüm oluşturmaktadır. Osmanlı nesrini Sinan Paşa ile XV. Yüzyıldan, şiiri ise Fuzûli ile XVI. Yüzyıldan başlatan eser Osmanlı edebiyatını iki ayrı devrede inceler. İlki XVI. Yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar olan devirlerin ikincisi Âkif Paşa ile başlayan ``Devr-i Teceddüt´´tür. (Polat: 2002)
2. AKYÜZ, Kenan (1985), Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi -1860-1923-, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Kenan Akyüz, Tanzimat`tan Cumhuriyet`e kadar olan devri kapsayan ve el altında bulundurulabilecek, gerektiğinde istenilen bilgilere hemen ulaşılabilecek bir eserin yokluğundan bahsettiği ön sözde kitabın yazılış amacını şöyle açıklar: ``Bu kitabın hazırlanmasına bu yokluğu doldurmak gayesi ile başlandı. Ancak, Cumhuriyet`e kadarki geniş zaman parçası içinde, nazmımızın ağırlık noktalarını teşkil eden şahsiyetlerin de incelenmesinin, yani Batı tesirindeki şiirimizin kısa bir nevi tarihini yapmanın da uygun olacağı düşünüldü.´´
1860-1923 yılları arasını kapsayan eser Şinasi ile başlar ve 49 isme yer verir. Her bir ismin, olabildiğince çok ve önemli eserine yer veren Akyüz, örnek eserlerden önce ediplerin hayat hikâyelerini ve edebiyat tarihi açısından önemlerini anlatır. Eserde, Namık Kemal`den Mehmet Emin`e, Fuad Köprülü`den Faruk Nafiz`e, Mehmet Âkif`ten Necip Fazıl`a dönemin önemli hemen bütün isimlerine yer verilmiştir. Eser, Hacminin büyük olmasına rağmen önemli başvuru kaynakları arasında yer alır.
3. AKYÜZ, Kenan (1995), Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
İlk iki baskısı dergi olarak yayınlanan eserin, müellifinin ifadesi ile, ``bir derginin sınırlarını çok aştığı için´´ (s. 3) üçüncü ve sonraki baskıları kitap halinde yayınlanmıştır. İlk baskısı 1969`da yapılan eser 20 sayfayı aşkın süren bir ``Giriş´´ ile başlamaktadır. Bu kısımda 1860`a kadar olan zamanda Türk edebiyatının gelişimi, ana hatlarıyla anlatılmaktadır.
Beş bölümden oluşan eser devirleri dikkate alan bir tasnifle, ``Tanzimat Devri Edebiyatı (1860-1896), Servet-i Fünun Devri (1896-1901), Servet-i Fünun Dışında Edebiyat, Fecr-i Âti Devri (1909-1913), Milli Edebiyat Devri (1911-1923)´´ başlıkları altında konuyu ele almıştır. Ayrıca, devirler ``şiir, tiyatro, roman ve hikâye, mizah ve hiciv, edebi tenkit´´[2] alt başlıkları ile ayrıntılı bir tasnife daha tâbi tutulmuştur. Bununla birlikte, eserin sonunda türlere ve şahıslara ait ayrıntılı bir bibliyografya da bulunmaktadır.
4. ATSIZ, Hüseyin Nihal (1943), Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Işık Basımevi.
Eser ``Edebiyat ve Edebiyat Tarihi´´ başlıklı girişle başlar. İslamlıktan önce Türk tarihi ve uygarlığı hakkında bilgi verildikten sonra ski Türk destanlarından Yaratılış, Saka, Kun-Oğuz, Siyenpi, Gök Türk, Dokuz Oğuz-Uygur destanları anlatılmaktadır. Daha sonra İslamlıktan önce Türk edebiyatını anlatan eser Uygurlar, Gök Türkler, Kunlar çağındaki Türk edebiyatı ve yazıtları, Karahanlılar dönemi Türk edebiyatı, X. Yüzyılda Türk lehçeleri, İslamiyet`in kabulü, Karahanlılar devleti edebiyatı ile halk edebiyatı, klasik edebiyat ve bu edebiyatın ilk ürünleri, dini edebiyat konularını işler. Son olarak ise Selçuklular dönemi dil ve edebiyatı üzerinde duran eser, Ahmet Yesevi ve Hikmetlerine de yer vermektedir. (Levend 1988: 490)
5. BANARLI, Nihad Sami (1971), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
İlk baskısı 1948 yılında Yedigün Neşriyat tarafından yapılan (s. 1272) Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Türk edebiyat tarihini sistemleştiren isim olan Mehmed Fuad Köprülü`nün öğrencisi Nihad Sami Banarlı`ya aittir. İki ciltten oluşan bu önemli eser, ``Destan Devri´´nden başlayıp Cumhuriyet döneminde de devam eden edebiyatımızı geniş ve bütün haklinde incelemiş, tahlil etmiştir.
Banarlı, hocasının üçlü tasnif yöntemini benimsemekle birlikte bazı yeni isimlendirmelerde bulunmuştur. ``İslamiyet`ten Evvel Türk Edebiyatı´´ yerine ``Destan Devri Edebiyatı´´, İslam Medeniyeti Tesiri Altında Türk Edebiyatı´´ yerine ``İslam Medeniyeti Çağlarında Türk Edebiyatı´´, Avrupa Medeniyeti Tesiri Altında Türk Edebiyatı´´ yerine ``Avrupaî Türk Edebiyatı´´ isimlendirmelerini daha uygun bulmuştur. Ayrıca, Cumhuriyet devri Türk edebiyatını da ayrı bir dönem olarak ele almasıyla da hocasından ayrılır. Yazar, yüzyılları anlatırken dönemin Osmanlı, Azeri ve Orta Asya Türk edebiyatları hakkında da bilgi vermiştir.
|
