TÜRK EDEBİYATI TARİHİ (6)
Mustafa Mete İSLÂMOĞLU
TÜRK EDEBİYATI TARİHİ
(6)
34. KÖPRÜLÜ, Mehmed Fuad (2007), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Yayına hazırlayan: Orhan M. Köprülü, Ankara: Akçağ Yayınları.
İlk baskısı 1918`de yapılan eserin ilk üç baskısı Diyanet İşleri Başkanlığı`nca yapılmıştır. Müellifinin Köprülü`nün ilk büyük eseri olan Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar (Köprülü 2004: 12) onun uzun yıllar çalışarak ortaya koyduğu önemli bir eserdir.
Bu eserin yazılış amacına kitabın ``Başlangıç´´ kısmında yer veren yazar şöyle demektedir: ``Bir tarihçi için senelerce evvel ileri sürdüğü bir faraziyenin, daha sonra meydana çıkan yeni vesikalarla kuvvetlenmesi kadar memnunluk veren hiçbir şey tasavvur edilemez; nitekim, Türk edebiyatının muhtelif devreleri ve muhtelif şubeleri hakkında tetkiklerde bulunurken, Ahmet Yesevi ile Yunus Emre`ye ve Türklerdeki halk tasavvuf edebiyatına ait birçok vesikalar elde ettik ki, bütün onları telif ve terkip ederek Türk edebiyatının milli zevki ve milli ruhu en çok gösterebilen bir kısmı hakkında şu monografiyi yazmaktan kendimizi alamadık.´´
Bu açıklamadan da anlaşılacağı üzere eser, Ahmet Yesevi ve Yunus Emre`yi odak olarak alan iki kısımdan oluşmaktadır. Her yönüyle Ahmet Yesevi`nin anlatıldığı, öncesine, tesirlerine, eserlerine, Türk edebiyatının durumuna ayrıntılarıyla yer verildiği birinci kısım altı bölümden oluşmaktadır. İkinci kısımda ise Yunus Emre`nin hayatı, tesirleri, eserleri yine ayrıntılarıyla dört bölümde anlatılmıştır.
Türk tasavvuf edebiyatının mihenk taşları sayılan bu iki ismine ayrıntılarıyla yer veren eser, konu hakkında başvurulacak en önemli eserlerin başında gelme özelliğini taşımaktadır.
35. KÖPRÜLÜ, Mehmed Fuad, Şehabeddin Süleyman (1332), Yeni Osmanlı Tarih-i Edebiyatı, İstanbul: Tefeyyüz Kitabevi, Şirket-i Mürettibiyye Matbaası. (Levend 1988: 482)
Nazım Hikmet Polat`ın ``Türklük´´ eğiliminin edebiyat tarihçiliği alanındaki ilk kıvılcımı olarak nitelendirdiği Yeni Osmanlı Tarih-i Edebiyatı ``Menşelerden Nevşehirli İbrahim Paşa Sadaretine Kadar´´ki dönemi ele alır. Edebiyat tarihçiliği adına ilk sağlam yöntem bilgisinin verildiği ``Mukaddeme´´de Lanson, Taine gibi Batılı bilim ve sanat adamlarının eserlerinin yanında Fuad Köprülü`nün ``Türk Edebiyatı Tarihinde Usul´´ makalesi de kaynak gösterilir.
Osmanlı sahası Türk edebiyatını iki devreye bölen eser, Âşık Paşa`dan Âkif Paşa-Şinasi`ye kadar olan ve kaynağını Doğudan alan döneme birinci devir, Âkif Paşa`dan başlayan ve kaynağını Batıdan alan döneme de ikinci devir demektedir. Fakat eserde bu iki devir dışında başlangıçtan Osmanlı Devleti`nin kuruluşuna kadar olan dönem de ``Türkler´´ başlığı ile olabildiğince geniş bir şekilde anlatılmıştır. (Polat: 2002)
36. LEVEND, Agâh Sırrı (1988), Türk Edebiyatı Tarihi 1. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Türk edebiyat tarihçiliğinin kurucusu kabul edilen Fuad Köprülü`den sonra alanda bir başka zirve, Agâh Sırrı Levend`tir. Yazarın, bundan önce kitaplaşan 27 eseri ``Türk edebiyatı Tarihi´´ adlı eseri için, adeta, bir alt yapı olmuştur. Dördü antoloji, toplam on cilt olarak planlanan bu büyük eserin dokuz cildi, maalesef yazarın ömrünün yetmemesi sebebiyle basılamamıştır. (Polat: 2002)
İlk baskısı 1973`te yapılan ve ``Türk Edebiyatı Tarihi (giriş)´´ adını alan bu cilt dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ``Edebiyat Tarihimizin Başlıca Sorunları´´, ikinci bölümde ``Edebiyat Tarihçisi gözüyle Edebi Eserlerimiz´´, üçüncü bölümde ``Arap ve Fars Edebiyatları´´ ve son bölümde de ``Edebiyat Tarihimizin Başlıca Kaynakları´´ başlıklarından oluşan konular yer almaktadır.
Eserin yazılış amacını müellifi şu ifadelerle açıklamaktadır: ``Bu giriş cildinin amacı, Türk edebiyatı tarihinin öteki ciltlerini okuyacak olanlara gerekli gördüğüm önbilgileri sunmaktır. İstedim ki, edebiyatımız üzerinde çalışmayı meslek edinen gençler, genellikle edebiyat meraklıları, geçmişin kalıntıları olan eski eserlerimizi tanımış, benim yıllar boyu kitaplıkları dolaşarak edindiğim bilgileri, fişlediğim kitapların nerede ve hangi kitaplığın hangi numarasında kayıtlı olduğunu zahmetsizce öğrenmiş olsunlar.´´ (s. XIX)
37. Mehmed Hayreddin (1330) [1358][6], Tarih-i Edebiyat Dersleri, Konya: Vilayet Matbaası. (Levend 1988: 481)
Alan olarak Osmanlı sahasını kabul eden edebiyat tarihlerimizden bir tanesi de Mehmed Hayreddin`in kaleme aldığı Tarih-i Edebiyat Dersleri`dir.
Yazar ele aldığı edebi şahsiyetleri ``dil´´ çizgilerine göre değerlendirmiş, kendinden önceki edebiyat tarihlerini dildeki değişim sürecine uymadıkları için eleştirmiştir.
Türkçe söyleyişin iki devreden oluştuğunu söyleyen Hayreddin, ilk devreyi Yunus Emre`den Fuzuli`ye kadar olan zamanda gösterirken, ikinci devre için Yeni Lisan hareketini adres gösterir. Bu iki devre içinde ise Türkçeyi bulanıklaştıran üç devreden bahseder:
1. Fuzuli ve Baki`den sonra başlayıp Nedim`le biten devir
2. Nedim`le başlayıp Muallim Naci`yle biten devir
3. Naci`den sonra başlayıp Fecr-i Âti`yi de içine alan devir
Ayrıca yazar, Abdülhak Hamit Tahran ve Tevfik Fikret`i de Türkçeye katkı sağlayan müstakil şahsiyetler olarak tanıtır. (Polat: 2002)
38. OĞUZ, M. Öcal (2006), Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
İlk baskısı aynı yayınevi tarafından 2004 yılında yapılan eser, halk edebiyatı tarihinin, başlangıçtan günümüze kadarki gelişimini ve değişimini ele almış, ayrıca bu alanda çalışmak isteyenlere yol gösterecek kimi yöntemlere de yer vermiştir.
Eser, M. Öcal Oğuz editörlüğünde, oldukça geniş denilebilecek bir yazar kadrosu ile ekip çalışmasının önemli bir örneğidir.
Sekiz bölümden oluşan eserin ilk bölümü ``Kaynaklar´´ başlığını almış ve halk edebiyatının sözlü ve yazılı tüm kaynakları bu bölümde ayrıntılarıyla işlenmiştir. Halk edebiyatı araştırmalarının tarihi ikinci, yöntemleri ise üçüncü bölümde anlatılmıştır. Daha sonra halk edebiyatı; ``anonim, âşık, tekke ve tasavvuf edebiyatı´´ olarak üç ayrı bölümde irdelenmiştir. ``Halk Şiirinde Tür ve Şekil´´ başlığını alan yedinci bölümün ardından ``Gelenekten Geleceğe Halk Edebiyatı´´ başlığıyla son bölümde halk edebiyatı geniş bir yelpazede ele alınmıştır. Eserin sonundaki geniş kaynakça da konuyla ilgili olanlar için önemli bir hizmettir.
39. OKAY, M. Orhan (2005), Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Orhan Okay eserinde ilk olarak, XIX. asırda düşünce alanında meydana gelen ve daha sonra edebiyatımızı da etkileyen değişmelerden söz eder. Daha sonra ``Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı´´ başlığı altında edebiyat gruplarına; şiir, hikâye ve roman, tiyatro, mensur şiir, edebi tenkit gibi türlere; bu türlerin gelişimine ve bu türlerde işlenen temalara temas etmektedir.
Yeni edebiyatı Şinasi ile başlatan yazar, ``büyük bir yazar´´, ``usta bir şair´´ olmadığını söylediği Şinasi`nin, dönemin ilk`lerinin insanı olması sebebiyle önemli olduğunu belirtir. (Okumuş ve Şahin: 2010)
40. OKTAY, Ahmet (1990), Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı 1923-1950, Kültür Bakanlığı Yayınları. (Parlatır vd. 2006: 552)
Ahmet Oktay eserinde, edebiyata farklı bir bakış açısından bakıp, ortamını ve arayışlarını sol bakış açısıyla resmettikten sonra dönemin ediplerini alfabetik sıra ile incelemeye tâbî tutar. (Polat: 2002)
41. Orhan Rıza (1934), Türk Edebiyatı Tarihi &8211;Kaynaklardan Bugüne Kadar-, İstanbul: Suhulet Basımevi.
Yazar eserinin ön sözünde, kendinden önceki edebiyat tarihlerinin eksik, dağınık ya da metinlerle doldurulmuş olması sebebiyle öğrencilerin ders ve sınav hazırlıklarında sorun yaşadıklarını, bu eserin de bu sorunları gidermek amacıyla uzun ve zahmetli bir çalışmanın ardından oluştuğunu söylemektedir.
Eser 10 bölümden oluşmaktadır: 1. İslamlıktan Önce Türkler 2. İslam Medeniyeti Tesiri Altında Türk Edebiyatı 3. Türkistan`da Tasavvuf 4. İslamlıktan Sonra Tahrir Lehçeleri 5. Osmanlılar Devrinde Türk Lisan ve Edebiyatı 6. Batı Medeniyeti Çevresinde Türk Edebiyatı 7. Servet-i Fünun ve Muakkibleri 8. Batı Medeniyeti Çevresinde Şimal Türklerinin Edebiyatı 9. Halk Edebiyatı veya Zümre Edebiyatı 10. Methodologie-Edebi Usuller ve Metinlerin Tetkiki. (Levend 1988: 488)
42. ÖNAL, Mehmet (1999), En Uzun Asrın Hikâyesi &8211;Yeni Türk Edebiyatına Teorik Bir Yaklaşım-, Ankara: Akçağ Yayınları.
Mehmet Önal`ın kaleme aldığı eser, yazarının ifadesiyle; ``on sekizinci asrın sonundan bugüne kadar gelişen edebiyatımızı konu alır.´´ (s. 1) Yazarın, yeni Türk edebiyatı ile sınırlı tuttuğunu söylediği En Uzun Asrın Hikâyesi; Edebiyat Kavramı, Edebiyat Sanatı, Edebiyat Bilimi, Yeni Türk Edebiyatında Metot, Edebiyatın Yeni Ufukları başlıklarını taşıyan beş bölümden oluşmaktadır.
|
