TÜRK TÖRESİ ve TÜRK TARİHİ HAKKINDAKİ GERÇEKLER (12)
Sevil ÖZPINAR
YAZIYOR
TÜRK TÖRESİ ve TÜRK TARİHİ HAKKINDAKİ GERÇEKLER
( 12 )
__ A. Huzistan Avşarları. __
Selçuklular devrinden Safevi devletinin kuruluşuna kadar Huzistan`da gördüğümüz Avşarlar ve bilhassa bunların Gündüzlü ve Araşlu oymakları, Safevi devrinde, burada büyük kuvvet teşkil ediyorlardı. XVI. asrın ilk yarısında, Şuşter ve Dizful`de Avşar kabilesine mensup, Mehdi Kuli Sultan ve Haydar Sultan gibi, valiler görüyoruz. 932`de buraya hakim olan Mehdi Kuli, 946`da bir isyan hareketine teşebbüs ettiği zaman, yine Avşarlardan Haydar Kuli onun tedibine memur olmuştu.
Şuşter şehrine ait hususi bir tarihte, buradaki Avşar hakimleri şöyle sıralanmaktadır:
Mehdi Kuli Sultan, kardeşi Sevindür Beg, Keçel Avşar, Haydar Kuli Sultan, Ebü`l-feth Sultan (Peçevi, Tarih, 1515`te adı geçen Avşar emiri), Hasan Beg, Seyyid Beg, Rüstem Sultan Araşlu, Seyf Beg, Muhammed Sultan, Şahverdi Sultan, Ali Sultan, Ahmed Sultan, Hüsrev Sultan, Şahverdi Han Gündüzlü. Abbas I.`in emri ile öldürülen bu son hakimden sonra, Şuşter`de uzun müddet Avşar kabilesinden hakimlere tesadüf etmiyoruz. Nadir Şah zamanında, 1155`te, Tayyib Han Avşar`ın ve 1158`de de Muhammed Rıza Han Kırklu`nun buraya hakim tayin edildiklerini görüyoruz. Nadir Şah`ın ölümünü takip eden karışıklık yıllarında, İsmail Beg b. Mihr Ali Han, Şuşter`de, Gündüzlüler tarafından, kendilerine hakim intihap edilmişti.
Mamafih, Huzistan Avşarları, 1003 senesinde, Şuşter hakimi Şahverdi Sultan Gündüzlü`nün Abbas I. tarafından öldürülmesi üzerine, Huvayza Arapları ile beraber, yaptıkları isyan neticesinde şiddetle tedip edildikten sonra, bir daha eski kudretlerini kazanamamışlardır. Nadir Şahın ölümünden sonraki yıllarda ise, o havalideki Arap kabilelerinin mütemadi hücumları karsısında, zayıflamışlar ve başka yerlere dağılmışlardır. 1840`ta Huzistan`dan geçmiş olan de Bode, Doruk`tan çıkarılan birtakım Avşarların Kengaver, Asedabad ve Urmiye taraflarına dağıldıklarını ve küçük bir kısmının da Şuşter ve Dizful`da yerleştiklerini söylüyor.
b. Kuh-Giluya Avşarları.
Selçuklulardan beri Kuh-Giluya`da yerleşmiş olan Avşarlar, Huzistan`dakiler gibi, bilhassa Gündüzlü ve Araşlu oymaklarına mensuptular Çalemara-yi Abbasi, s. 358). Safevi devleti, bunlara mensup reislere Kuh-Giluya hakimliğini vermek mecburiyetinde kalıyordu. Huzistan ve Luristan Avşarları ile birleşerek, çok defa merkezi idarenin emirlerine itaat etmeyen bu Kuh-Giluya Avşarlarına karşı ara sıra tedip hareketleri icra etmek lüzumu hasıl oluyordu. Bunlardan Elvend Sultan 941`de katledilerek, yerine Hasan Sultan oğlu Muhammed Beg tayin edildi; 948`de Şahruh Sultan`ı, 955`te Mahmud Han`ı ve sonra Halil Han`ı burada hakim görüyoruz. 984`ten beri merkezde hükümdarın maiyetinde bulunan Halil Han 988`de, İsmail II. olduğunu iddia eden ve etrafına Lur aşiretlerini toplayarak, Avşarlar ile yaptığı harpte Halil`in oğlu Rüstem Han`ı öldüren serseri bir "kalender"in isyanını bastırmak üzere, hükümdarın emri ile, Kuh-Giluya`ya geldi ise de, bir müsademede vefatı üzerine, kardeşinin oğlu İskender Han buranın hakimliğine tayin edildi ve gönderilen başka kuvvetlerin de yardımı ile, Avşarlar, Lurları mağlup ederek, kalenderi öldürdüler. Bir müddet sonra Halil`in diğer oğlu Şah Kuli Beg, İskender`i öldürerek, kendisini han ilan etti. Lakin, yine aynı aileden Hasan b. Abdüllatif, han unvanını takınarak, kendisini Kuh-Giluya Avşarlarının reisi ilan etti. Her ikisi de Şiraz`da Muhammed Hudabende`nin yanına geldikleri esnada Hasan Han, Şah Kuli`yi öldürerek, maksadına nail oldu.
1003`te Hasan Han azil ve hapsedilerek, yerine Kazerun hakimi Emir Han, Kuh-Giluya ve Şulistan hakimi oldu. 1005`te Araşlu ve Gündüzlü kabileleri Ramhurmuz`da toplanarak, Emir Han`ın yerine Ebu`l-Feth Beg`i kendilerine han seçtiler. Lur kabilelerinin ve Huvayza Araplarının iştiraki ile çıkan bu mühim isyan, Fars valisi Allahverdi Han tarafından, kanlı bir surette bastırıldı ve Kuh-Giluya hakimliği onun gulamlarından birine verilmek suretiyle, Avşar reislerinin buradaki hakimiyetine son verildi. Bu hadiseden sonra, artık burada Avşarlann hiç ehemmiyeti kalmamış, tedipten kurtulan oymakların büyük bir kısmı da başka sahalarda dağılmıştır. XIX. asır başlarında burada pek az ve ehemmiyetsiz Avşar bakiyelerine tesadüf edilmesi bunu gösteriyor.
e. Kazerun Avşarları.
Fars sahasında, Şiraz, İsfahan, Kazerun havalisinde, daha Safevilerden evvel mevcut olan Avşar oymaklarına mensup reislerin, Abbas I. devrinden başlayarak, iki buçuk asra yakın bir müddet Kazerun hakimliğinde bulunduklannı tarihi kaynaklardan öğreniyoruz:
1003`ten evvel Kazerun hakimi bulunan Emir Han`ın bu yıl Kuh-Giluya`ya tayini üzerine, Alplu oymağına mensup İsmail Han buraya hakim oldu. Fars-name-i Nasıri müellifi, 1002`den başlayarak, Kazerun hanlannın 250 yıllık bir silsilesini vermekte ise de, burada Abbas I. devrine ait isimler ile `alemara-yı Abbasi`de verilen -tabii daha mevsuk olan- isimle birbirini tutmamaktadır.
Fars-name`de 1000-1250 yılları arasındaki Kazerun hanlarının isimleri şu suretle kaydedilmiştir:
Hvaca Pir Budak, Hvaca Pir Vali, Hvaca Hasan Ali, Hvaca Hüseyn Ali, Hüsameddin, Hvaca Hüseyn Ali Sani, Hvaca Muhammed Rıza, Hvaca Ale`l-Hasan, Hvaca Ali Kuli, Rıza Kuli, Muhammed Kuli, Kelb-i Ali, Abbas Kuli. Avşarlardan olan bu ailenin Alplu oymağına mensup olduğu tahmin edilebilir.
DEVAMI 13. BÖLÜMDE
|
