ŞİİRDE HECE VEZNİ ve ŞİİR YAZMA TEKNİĞİ (2)
Mustafa Mete İSLAMOĞLU
YAZIYOR
ŞİİRDE HECE VEZNİ
VE
ŞİİR YAZMA TEKNİĞİ
(2)
ŞİİR TEKNİĞİ NEDİR?
&8212;
Şiir tekniğinde düşüncelerimizi ve duygularımızı anlatmak ve duyurmak için sözcüklerden yararlanılması gerekir,ancak, sözcükler yardımıyla şiir yazıp oluşturabilirsiniz. ne var ki, şiirde yine en büyük tehlike sözcüklerin yanlış kullanılmasıdır, uygunsuz bir sözcüğün en güzel şiiri dahi berbat etmesi ve verilen emeğin zay olmasına sebep olabilir.
Hece şiiri kendine özgü kurallarıyla dizeler halinde yazılır. Buna nazım denir. Nazım sanatı ise, dizelerden oluşan ölçülü ve uyaklı anlatım biçimidir. Demek ki, hece şiirinde ölçülü kafiye, durak ve redif olmak üzere temel öğeler vardır.a Dizelerin hece sayısı,
b Duraklar,
c Kafiyeler
d Aşıklık geleneğine göre ayaklı şiirler
e Dizelerin tercih edilen tekniğe göre bentler veya dörtlükler halinde düzenlenmesi gibi kurallar vardır.
Buna rağmen nazım sanatının dayandığı bu kuralları uygulamanın iyi şiir üretileceği anlamı taşımayacağı unutulmamalı, şiirin kendine has farklı özelliklerinin olduğu göz ardı edilmemelidir.
2. DİZE: Nazımın anlam taşıyan en küçük birimidir.
&8212;&8211;
Divan Edebiyatında nazım birimi ``beyit`` olup aynı ölçüyle yazılmasına rağmen uyaklı olması şart olmayan, anlamları ile birbirlerini tamamlayan iki dizeden oluşur.
Türk edebiyatımızda şiirlerimiz nazım biriminin en yaygın olanının dörtlükler olduğu görülmektedir. Bunun yanında 3+2 şeklinde yani 5 dizeli kümelerden oluşan mani türü şiirler de görülmektedir.
Özellikle Tanzimat`tan sonra gelişen Türk şiirinde de dize temel birim olma özelliğini korumakla birlikte, cümlelerin uzunluğuna göre birkaç dizeye ayrılabilmektedir.
3. Aşıklık geleneğine göre halk edebiyatında Ayak
&8212;-
Ayak: Dörtlüklerin ikinci mısraları ve son mısralarında önünde, ortasında ve sonunda yer alırlar, hecelerin ve harflerin ses benzerliğidir.
Ayaklar: Yarım, tam, zengin olmak üzere üçe ayrılır.
&8212;&8211;
Yarım ayak, iki dize sonunda ünsüz benzerliğidir. Yani ünlü harf benzerliği ayak oluşturmaz. Örnek verelim &8211; Sar,Kır,Dur, burada yalnız bir harfin benzerliğini görüyoruz bu harf R harfi buna da yarım ayak diyoruz.
Tam ayak, iki dize sonundaki bir ünlü ve bir ünsüz benzerliğidir Örnek: Han, Cihan Çakıl,takıl gibi ayaklardır.
Zengin ayak, toplamda en az üç ünlü ve ünsüz ses benzerliğidir
&8212;-
Örnek verelim: bakıyorum,çakıyorum,akıyorum,takıyorum şakıyorum &8230;.gibi sözcükler Burada ayağı oluşturan ana kök harf K harfidir.
bak, çak, ak, tak, şak&8230; Bu köklerin önüne gelenler ayak değildir rediftir yani, bakıyorum &8211;çakıyorum-akıyorum-takıyorum da yorum
sözcüğü redif oluyor. Kısaca; kafiyeden sonra gelen sözcükleri kümesine redif diyoruz.
Bir dörtlükle örnek verelim.
Gönül limanıma uğrarsa gemin,
Çiçekli dalıma bağla sultanım!
Beni sevdiğinden olursan emin,
Sevdamla yüreğin dağla sultanım! &8211;Burada Ayağı oluşturan sözcük &8211;Bağla, dağla.
Kafiye ve redif nedir kafiye çeşitleri ve örnekleri:
Yarım kafiye, tam kafiye, çapraz kafiye, cinaslı kafiye, tunç kafiye, sarma kafiye,
&8212;&8212;
Örnek boş, taş, kış, düş &8230;Burada yalnız bir harfin birbirine benzediği için yarım kafiye diyoruz sözcüklerde ortak olan harf ise sadece Ş harfidir.Dikkat ederseniz diğer harfler o, a, ı, ü` dür.
Şimdi tam kafiyeden örnek verelim.
Taş, baş, yaş, kaş burada iki harfin birbirine benzediğini görüyoruz buna da tam kafiye diyoruz. Yani aş, aş,aş iki harfin buluşmasına tam kafiye.
Şimdi zengin kafiyeden örnekler verelim
Tarak, varak, çırak, kırak gibi yani üç harfin benzemesi ortak nokta rak sözcüğü dür.
Şimdi Tunç kafiyeden örnekler verelim:
Mısra sonundaki kafiyelerden birinin tamamı diğer bir kafiyenin içindeyse buna da tunç kafiye diyoruz.
Örnek verelim: Kına-yakına burada kına sözcüğü yakına sözcüğünün içindedir yani bakına, sakına gibi sözcükler olup; ortak noktamız kına.
Cinaslı kafiye:
Ortak hecelerden oluşan farklı anlamlar taşıyan sözcükler arasındaki ses benzerliğidir. Bir örnek verelim &8211;güle naz -gülen az- burada az sözcüğü kafiye güle geldi &8211; gülüm geldi gülen geldi,gibi&8211; burada geldi sözcüğü kafiye
Şimdi çapraz kafiyeden örnekler verelim:
Bir dörtlükte birinci ile üçüncü, ikinci ile dördüncü satırlar birbirleri ile kafiyeli ise buna da çapraz kafiye diyoruz.
Aşkın bana güneş oldu.
Yeşertti gönül dağımı.
Bu gönlüme neşe doldu.
Güldürdü vahdet bağımı.
Buna da çapraz kafiye diyoruz.
Sarma kafiyede;
Bir dörtlükte birinci satır, dördüncü satırla ikinci satır üçüncü satırla kafiyeli ise buna da sarma kafiye diyoruz örnek verecek olursak
Bu yalan dünyada, bu can kafeste,
Yaprak döker dalın kış olur dağı,
Güllere bezense gönlünün bağı,
Azalır ömrümüz her bir nefeste,
Buna da sarma kafiye diyoruz.
Türk müziğinin ana kaynağı genelde hece şiirleridir.derken kastım Türk sanat ve Türk halk müziğini kastetmekteyim. Halkımız bu zamana kadar sanat ve halk müziği ile yaşamış ve yaşamaya devam ediyor. Hece şiirleri ve aruzla yazılan şiirler bu müzik dallarının mayasıdır yaşamasıda şiir yazan ellerin marifetine bağlıdır Özellikle Türk Halk muziği ve Türk Sanat Müziği bizim öz muziğimizdir bu kültüre sahip çıkmalıyız ve güzel şiirler yazarak yaşatmalıyız.
Hece vezinli şiirlerde en önemli öğeler şunlardır:
Sayısal eşitliktir.Yani hece vezni, mısralardaki hece sayısı eşitliğidir. Hece vezniyle yazılmış bir şiirde ilk mısra kaç heceden meydana gelmiş ise, ondan sonra gelen bütün mısraların da aynı hece sayısında olması gerekir. Hece vezninde mısraları meydana getiren heceler, sayı bakımından bir düzene bağlıdırlar. Mısradaki hecelerin toplamı o mısranın sayısını verir buda mısranın ölçüsünü gösterir.
Hece vezni ile yazılan şiirler en önemli ögeler hecelerin sayısı mısradaki duraklar.
Hece sayısının bütün mısralarda eşit olması gibi, durakların da aynı olması gerekir her durakta kelime sona erer, bölünmez. Birinci mısradaki duraklarda heceler kaçar kaçar kümelenmişse, diğer mısralarda da aynı sayıda olması gerekir zaten şiiri okurken durak hatası varsa dilinize dokunur.
Kulanılanılan ölçülerden örnekler verelim: Yedili 4+3; 3+4, Sekizli 4+4; Onlu 5+5 ve 6+4; On birli 6+5, 4+4+3, 7+4; On ikili 4+4+4, 7+5, 6+6; On üçlü 7+6, 8+5; On dörtlü 7+7; On dörtlü
Bu ölçüler içerisinde en çok kullanılanlar şiir kalıplarından örnek verelim 7`li, 8`li, 11`li ve 14`lü olanlardır. 7`li daha çok manilerde, 8`li semai, varsağı, destan ve türkülerde, 11`li ise koşma ve destanlar
olmak üzere aşık ve tekke edebiyatı şiirlerinde kullanılmıştır. 14`lü hece ölçüsüne ise yine tekke ve çağdaş Türk şiirinde sıkça rastlanır.
Yedili 4+3, 3+4
&8212;
Çıktım dağlar + başına.
Ovayı + seyran ettim.
Güller açsın + taşına!
Bülbüle + selam ettim.
Sekizli 4+4:
&8212;
Ezan sesi + ile uyan!
Bülbül sana + yoldaş olsun!
Meleklerle + olsun ayan!
Senin gönlün + neşe dolsun!
Ramazan Kurt
On birli 6+5- örnek verelim
&8212;
Gönlümün sultanı + ey ahu gözlüm&8230;
Gel otur yanıma + dil bayram etsin!
Dudağı şekerlim + edalı sözlüm&8230;
Çal gönül sazını + tel bayram etsin!
Ramazan Kurt
On birli 4+4+3- örnek verelim
&8212;
Sevdiğinden +ayrı kalmış+ cananlar,
Sevdalanıp+ aşka düşüp+ yananlar,
Gurbet elde +kendin yalnız+sananlar,
Bu yurt seni+bekler hadi+gel dostum!
On birli 7+4 örnek verelim
&8212;
Gezdim dünyayı zaman + erittim de,
Gönlüme yakışır dost + bulamadım.
Ben bu yolda çok pabuç + çürüttüm de,
Gönlüme yakışır dost + bulamadım.
DEVAMI 3.. BÖLÜMDE...
DEVAMINI OKUYUN ŞAİR OLMANIZA AZ KALDI
|
