YAŞ TÜRKİSTAN DERGİSİ (1929-1939)
YAŞ TÜRKİSTAN DERGİSİ (1929-1939)
İklil KURBAN
Ekim Devrimi`nden hemen sonra kurulan Hokant Milli Muhtariyet Hükümeti`nin başkanı olan Mustafa Çokay (1890&8211;1941), Rusların saldırısı ve Hokant şehrinin ateşe verilmesi sonucu yurt dışına kaçar. O, 1929&8211;1939 yılları arasında, Berlin ve Paris şehirlerinde yayınlanmış olan Yaş Türkistan Dergisi`nin sahibi ve başyazarıdır. İkinci Dünya Savaşı`na doğru 10 yıl boyunca tüm Türkistan`ın bağımsızlık savaşı organı olarak görev yapmış ve belge niteliğindeki bu eser, tüm Türk Dünyası`nın anlayabileceği orta bir Türkçe ile Arap harfleriyle basılmıştır.
Çok iyi hatırlıyorum, Türkiye`ye geldiğim 1980 yılının son ayları, rahmetli Şekur Turan`ın (1936&8211;2011) evine ilk gittiğimde, ``Artık Türkiye`desin bunları bilmende yarar var´´ diye, bir dergiyi açıp önüme sürmüştü. Baktım, Yaş Türkistan Dergisi`nin 1939 yılına özgü sayısında yer alan, Türkistan Bağımsızlık Savaşı`nın ünlü lideri- 1933 yılında Kaşgar`da kurulmuş Şarki Türkistan Cumhuriyeti`nin kurucusu olan Mahmut Muhiti`nin İsa Beg hakkındaki yazısıydı. Bu yazıda, İsa Beg`in Şarki Türkistan Bağımsızlık Savaşı`nın haini ve bir Çinci olduğu yalın bir şekilde izah ediliyordu. Bu benim Yaş Türkistan Dergisi ile ilk karşılaşmamdı.
Bu dergi ile ikinci buluşmam 1980`li yılların sonuydu. Şarki Türkistan Cumhuriyeti başlıklı tez çalışmam sırasında Milli Kütüphane`de 10 cilt halinde bulunan bu eseri daha yakından tanıyacaktım. Türk Tarih Kurumu`nda 1992 yılında basılmış bu eserimde, Yaş Türkistan Dergisi`nden okuduğum İsa Beg`e özgü yazılardan alınmış bilgiler bulunmaktadır: ``Şarki Türkistan Meseleleri´´ (Yaş Türkistan, sayı 106, 1938, sayfa 5&8211;6, 4280&8211;4281), ``Bir İsimsiz Risalenin İç Yüzü´´ (Yaş Türkistan, sayı 116&8211;117, 1939, sayfa 50&8211;51, 4785&8211;4786).
Anılarımı içeren 2007 yılında basılmış ``Gerçekler ve Yalanlar´´ adlı kitabımda, Yaş Türkistan Dergisi`ne özgü şu satırları yazmıştım: ``Paris`te 1929&8211;1939 yılları arasında yayınlanan Yaş Türkistan Dergisi. Bu dergi 10 ciltlik kitap halinde Milli Kütüphane`de bulunmaktadır. Bu 10 ciltlik kitabı yerinde yok, çalınmış olabilir, diye duydum, fakat bu konuda henüz bir araştırma yapmadım.´´ (Kurban 2007:197).
Yaş Türkistan Dergisi`ne özgü geçen yıllarda duyduğum ve yazdığım bilgiyi araştırmak için 20 Mart 2012 tarihinde Milli Kütüphane`deydim. Yaş Türkistan Dergisi`nin sadece 1931 ve 1932 yıllarına özgü iki cildinin bulunduğunu, başkalarının bulunmadığını söylediler. Ben, ``Çalınmış diye duymuştum, demek doğruymuş,´´ dedim. Bilgi veren kişi ``Olabilir´´ demekle yetindi. Bu değerli eseri kimler çalabilir, sevenleri mi veya yok etmek isteyenleri mi? Bilimin-kitabın değeri pek bilinmeyen, beyin göçünün yaşandığı Türkiye`mizde bu eser yok edilebilir, fakat dünyada asla yok edilemez.
RFA Uygur Radyosu`nun sözcüsü Erkin Tarım, 30 Mart 2012 tarihli haberinde, Yaş Türkistan Dergisi 1933 yılının 9.sayısında yer alan şu bilgiyi vermektedir: `` Mustafa Çokay Şarki Türkistan hakkında bir yazı yazmıştır. Bu yazıda, bağımsızlık karşıtı ``Ali Muhtariyet´´ denilen bir davayı gündeme getiren isimsiz bir yazıyı, bağımsızlık davamızın düşmanıdır diye eleştirmiştir.´´
Bana göre, bu ``Ali Muhtariyet´´ bayrağı ile ortaya çıkmış isimsiz kişi, İsa Beg`ten başka biri değildir. İsa Beg daha sonra 1945 yılında Gulca`da kurulan Şarki Türkistan Cumhuriyeti`ne karşı ``Ali Muhtariyet´´ bayrağı ile ortaya çıkmıştır.
Yaş Türkistan Dergisi`nin değeri, Türkistan gerçeklerinin anlaşılmasında zaman geçtikçe daha iyi anlaşılmaktadır. Yaşamda-tarihte öyle yalanlar ve yalancılar var ki, gerçekleri çaresiz bırakır, milyonların cazibesi haline gelir, tıpkı İsa Beg gibi. Fakat zaman geçtikçe &8211; tarihin felsefesi oluştukça (geçen zaman ve tarih felsefesi öyle bir aygıt ki, yalanı gerçekten, gerçeği yalandan ayıklar), bu yalanlar-yalancılar, tıpkı bilimin karşısında gerileyen din gibi, özgürlüğün karşısında gerileyen tutsaklık gibi, aydınlığın karşısında gerileyen karanlık gibi, sonunda yok olup &8211; silinip gidecektir.
Bu dergi, Türk`ün ezeli ve ebedi düşmanı olan Ruslara karşı-Çinlilere karşı Türk Birliği`nin-Türkistan Birliği`nin manevi simgesidir.
|