EKONOMİK DURUM ;

    Tarım ve Hayvancılık ,

Kırgız ekonomisinde Tarım ve hayvancılık önemli bir yer tutmaktadır. Başlıca tarım ürünleri hububat, pamuk, tütün, patates, meyve ve sebzedir. Tarım sektörü1997 yılında ilk defa büyük bir gelişme göstermiş ve bağımsızlığın kazanılmasından sonra ilk defa sektörde canlanma sağlanmıştır.Tarımsal üretimin büyük bir kısmı özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir.

 Tarım istihdam açısından en önemli sektör olma özelliğini muhafaza etmektedir. Toplam istihdamın %50’si bu sektörde çalışmaktadır.

    Kırgızistan yıllık 40 bin ton ile SSCB’nin üçüncü büyük yün üreticisi iken,1995 yılından itibaren hayvan sayısında meydana gelen azalma ile bu konumunu kaybetmiştir. Üretilen yünün de ancak %15-20’sini işleme kapasitesi bulunmaktadır.

    Tarım sektöründe potansiyelin altında üretim yapılmaktadır. Tarım üretim ve verimliliğinde yaşanan düşüklüğün sebepleri, çiftçi gelirlerinin düşük olmasına, doğal kaynakların bozulmasına, sulama sisteminin, teşviklerin ve toprak edinme sistemlerinin yetersizliğine bağlanmaktadır. Tarım alet ve makinelerindeki yetersizlikler, nitelikli tohum ve tarım ilacı kullanmama bu sektörün en önemli sıkıntılarıdır.

    Ülke genelinde Büyükbaş hayvan, koyun ve keçi, domuz, at ve Kümes hayvanları beslenmekte olup, sayıları 10 milyon civarındadır. Önceki yıllara göre et, süt ve yün verimi artmaktadır.

    Ülkenin %4’ünü oluşturan orman alanları 700 bin hektardır. Ormanlar devlete ait olup, kiş başına düşen orman alanları yaklaşık 0.17 hektardır.

Sanayi ;

    Sanayisi, genellikle tarım ve yer altı kaynaklarının işlenmesine ve makine yapımına yönelik bir yapıya sahiptir. Özellikle gıda sektöründe önemli gelişmeler kaydedilmiştir.

    Ülke genelinde 600’den fazla sanayi işletmesi mevcut olup, en önemlileri makine, tekstil ve konfeksiyon, metal ve gıda sanayileridir

    SSCB’nin dağılmasının ardından Kırgız ekonomisi üretim kayıpları nedeniyle ciddi sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Sanayi sektörünün ekonomideki payı, büyük ölçüde savunma sanayisine kaymış olup ülkede; üretilen hammaddelerin işlenmesine yönelik sanayi sektörü, küçük üretim kapasitesi ile çalışan bir sanayi haline gelmiştir. Sanayi üretiminin en önemli alt sektörü,gıda işleme sanayidir. Gıda işleme sektörü aynı zamanda en cazip yabancı yatırım alanı olmuştur.

    Zayıf sanayi üretim milli gelirdeki yavaş büyümenin sebebidir. Kırgızistan’da sanayi üretim hacmi 2006 yılında % 10.2 oranında düşmüş ve 1.27 milyar dolar civarında gerçekleşmiştir. Ancak, Kumtor Altın madeninde gerçekleştirilen üretim göz ardı edildiğinde %4.2’lik bir artış kaydedildiği görülmektedir. Sanayi üretiminin yaklaşıl ¾’ü imalat sektörü kaynaklıdır.

    Bağımsızlık ertesinde imalat sanayisinin GSYİH’deki payı % 70’lere varan oranlarda düşüş göstermiş, tesislerin taşınması ve tasfiye edilmesi olduğu kadar, enerji fiyatlarındaki ani yükselişler de bunda önemli rol oynamıştır.

    Altın madenciliği hariç tutulduğunda, imalat sanayisine katkıda bulunan en önemli sektör olan,imalat sektöründeki payı % 16’ya ulaşan gıda işleme sektörüdür.

    Elektrik üretimi de sanayi sektörü içerisinde yakın bir ağırlığa sahip olup, ekonomiye katkısının dış pazarda düşen talebin ve hidroelektrik santrallerinin kullanımına açık olan su kaynaklarındaki düşük seviyelerin etkisiyle,dalgalı bir seyir izlemektedir.

    Enerji ;

    Kırgızistan’da 7 petrol ve 2 petrol/gaz sahası bulunmaktadır. Ülkenin karmaşık ve zor jeolojik yapısı nedeniyle petrol rezervleri ve üretimi yetersizdir. Enerji tüketiminin %11’i petrole dayalıdır. Doğal gaz üretiminden ülke ihtiyacının çok az bir kısmı karşılanmaktadır. Türkmenistan ve Özbekistan’dan doğal gaz ithal etmektedir.Ülke enerji tüketiminin%30’a yakını doğal gaz kaynaklıdır.

   Kömür ihtiyacının % 65’e yakınını kendi kaynaklarından sağlamaktadır. Son yıllarda işletme maliyetlerinin artmasına paralel olarak kömür üretimi düşme göstermektedir.

    Elektrik enerjisi üretim potansiyeli ihtiyaçlarını karşılamaya yeterlidir. 20 elektrik üretim tesislerinde 18 adeti su ile çalışmaktadır. Ülkede hidroelektrik enerji üretimi için oldukça büyük potansiyel mevcuttur.

    Ticari İlişkiler ;

    Kırgızistan,1990’lı yılların başından itibaren ticaret politikalarını serbestleştirmeye çalışmıştır. Bu çerçevede;1998 yılında BDT ülkeleri arasında Dünya Ticaret Örgütü üyesi olan ilk ülkedir. Ancak, ülkenin izole coğrafi konumu ve ithalata bağımlılığı; eski Sovyetler Birliği ülkeleri dışında,ticari ilişkilerin geliştirilmesinde önemli bir engel oluşturmuştur.1997 yılından itibaren artan altın ihracatı sayesinde yeni dünya pazarlarına ulaşmış,ne var ki,altın ihracatında yoğunlaşması da ihracatta ürün çeşitliliğinin gelişmesine engel olmuştur.

    Ülkenin ekonomisine ağırlıklı olarak, IMF gibi uluslar arası kuruluşlarla beraber oluşturulan ekonomik programlar yön vermektedir.1999 yılında Dünya Bankasına katılan Kırgızistan’ın yüksek dış borç yükü Paris Kulübü çerçevesinde yeniden yapılandırılmaktadır.

    Yüksek dış borcu dikkate alınarak, yeni borçların mali yapısının reformuna yönelik olarak 2001 yılında uluslar arası kreditör kuruluşlar tarafından oluşturulan BDT-7 girişimine dahil olan Kırgızistan için Dünya Bankası, IMF ve Asya kalkınma Bankası tarafından 2003-2010 dönemini kapsayan 2 milyar ABD dolarlık bir “Yoksulluğu azaltma Programı” geliştirilmiştir.Program,Altyapı onarımlarının yanı sıra,piyasanın tanıtılması,tarım sektörü reformu ve yatırımlar alanındaki girişimleri içermektedir.

   IMF’nin Yoksulluğun Azaltılması ve Ekonomik Büyüme Fasilitesi (PRGF) kapsamında Kırgız Cumhuriyeti Hükümeti’nin temel politika öncelikleri: Makro ekonomik istikrarın sağlanması,makul bir dış borç stratejisinin oluşturulması ve yapısal reformların gerçekleştirilmesi olarak belirlenmiştir.Kırgızistan 1994 yılında IMF den yardım alan ilk Orta Asya ülkesi olmuştur.

    Kırgızistan ABD, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Çin Halk Cumhuriyeti, Ermenistan, Fransa, Gürcistan, Almanya, Hindistan, İran, Kazakistan, Malezya, Moğolistan, Pakistan, İsviçre, Tacikistan, Türkiye, İngiltere, Ukrayna, Finlandiya, Moldova, İsveç ve Özbekistan ile ikili yatırım anlaşmaları imzalamış bulunmaktadır.

    Ayrıca, Beyaz Rusya, Kanada, Hindistan, Kazakistan, Moğolistan, Polonya, Rusya, Tacikistan, Türkiye, Ukrayna, Finlandiya, Avusturya, ÇHC, İran, İsviçre, Malezya, Pakistan ve Özbekistan ile çifte vergilendirmenin önüne geçmesi anlaşmaları yürürlüktedir. ABD ile SSCB arasında 1973 yılında imzalanmış çifte vergilerin önlenmesi anlaşması ABD ile Kırgızistan arasında yürürlüktedir.

    Dış Ticaret ;

    Kırgızistan 1998 yılında Dünya Ticaret Örgütü üyeliğine kabul edilerek Orta Asya Cumhuriyetleri arasında liberal ticaret politikaları benimseme yönünde ilk adım atan ülke olmuştur. Esasen, ticaret politikalarının liberalleşmesi yönünde önemli bir adım olan Kırgızistan’ın DTÖ üyeliğine kabul edilmesi, ihracatında önemli bir artışa sebep olmamıştır.

    Kırgızistan’ın coğrafi izolasyonu ve sınırlı enerji kaynakları ithalatta diğer Orta Asya ülkelerine bağımlılığını perçinlemiştir. Halihazırda Rusya % 38.6 gibi yüksek bir oranla Kırgızistan’ın en büyük ithalat pazarıdır. İthalatla ilgili verilere bakıldığında, Kırgızistan’ın ithalatında BDT ülkelerinin payının                 NO       ÜLKE               2006

Yaklaşık % 57.7 olduğu görülmekte-                 1       Rusya                 652.159.8

dir. Ayrıca, BDT ülkelerinin %47.7                    2       ÇHC                   246.703.8

gibi yüksek bir oranla Kırgızistan’ın                  3       Kazakistan         199.796.3

en önemli ihracat pazarı olukları                        4       ABD                    97.524.5

görülmektedir.                                                    5       Özbekistan           65.000.4

    Kırgızistan’daki ticaret halen                         6       Ukrayna               41.881.5

bölgesel düzeyde, bölge ülkeleriyle                   7       Almanya              39.919.0

gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle                    8       Türkiye                 39.466.6

tercihli ticaret anlaşmaları büyük                       9       G.Kore                 29.064.8

önem arz etmektedir. Buraya gelen                   10      Hollanda              27.680.5

yabancı firmalar, sadece Kırgızistan

pazarına değil, bütün bölgeye satış

yapma amacını gütmektedir.

    Kırgızistan’ın ihracatında %26.2’yle İsviçre,%20.5 Kazakistan,%19.4 Rusya,%9.4 Afganistan ve %4.8 oranla ÇHC ilk sıralarda yer almaktadır. 2006 ihracat yapısını %26.8’i değerli metaller (özellikle altın),%22.4 mineral ürünleri,%12.2 tekstil,%6.4 makine, makine ve elektrik donanımları, %5 cam, alçı, çimento ve taş ürünleri oluşturmuştur.

    Kırgızistan’ın ithalatında yer alan önemli ülkeler Rusya (%38.6),ÇHC (%14.4), Kazakistan (%3.8), Ukrayna (%2.4) ve Almanya’dır (%2.3).

    2006 ithalatında Rusya ve ÇHC’nin payları yükselirken, Kazakistan, ABD, Özbekistan, Ukrayna ve Almanya’nın payları azalmıştır. İthalatın yapısında en önemli payı %39 ile mineral ürünler almaktadır. Mineral ürünlerin %39.8’i kerosin, %26.9’u oto benzini, %11.6’sı dizel yakıt, %7.8’i doğalgaz, %3’ü kömürdür.

 Makine, donanım ve mekanizmalarının payı %15.8, kimyasal sanayi ürünlerinin payı %8.5,hazır gıda ürünlerinin payı %8.2, taşıt araç ve parçalarının payı %8 ve değerli olmayan metal ve ürünlerinin payı %6’dır.

    Türkiye İle Ticari İlişkiler ;

    Kırgızistan’ın 15 Aralık 1990 tarihinde egemenliğini ilan etmesinin ardından, Türkiye ve Kırgızistan arasında iki ülke ticari ve ekonomik ilişkilerinin geliştirilmesine yönelik 29 Mayıs 1991 tarihinde, Ankara’da “Ekonomik ve Ticari İşbirliğine Dair Protokol” imzalanmıştır. Söz konusu protokole istinaden,ikili ticaret başlamış,bu ticarette denge Türkiye lehine fazla vermiştir.

  Türkiye’nin Kırgızistan’a sağladığı Eximbank kredilerine ait borcun ertelenmesi, Kırgızistan’ın IMF ile yürüttüğü 2006-2007 yıllarına ait programın uygulanması açısından hayati önem arz etmektedir. Kırgızistan’da halen 200 kadar Türk firması toplam 300 milyon doları aşan yatırımları mevcuttur.

    Kazakistan’daki Türk sermayeli yatırımlar; içecek, pet perform, bisküvi, şekerleme, çikolata gibi çeşitli gıda ürünleri, mobilya, temizlik malzemeleri, çay, un, tuz, şeker, boya, pvc ve plastik boru, yapı malzemeleri üretimi ile alışveriş merkezleri işletmeciliği, marketçilik, bankacılık, matbaa, turizm acenteliği, eğitim işletmeciliği, inşaat gibi çok çeşitli alanlardır.

    Kırgız Cumhuriyeti’ne ihracatımızda, halı, değerli taşlar, plastik eşya, makine ve cihazlar, mobilya, tekstil mâmülleri önemli yer tutarken, bu ülkeden sebze ve meyve, ham deri ve örme giyim eşyaları almaktadır.

    Yıllara göre Türkiye-Kırgızistan ticareti aşağıya çıkarılmıştır.(1.000 ABD doları)

               2002     2003    Değişim    2004    Değişim    2005    Değişim    2006    Değişim

İhracat   24.005  40.862    %70      74.702     %83      88.851      %19      132.130     48.7

İthalat    17.623  10.906  - %38     13.384     %23       13.630      %2         27.386    100.9

Hacim    41.628  51.768    %24     88.086     %70      102.481     %16     159.516     55.7

Denge     6.382   29.956       -        61.318        -           75.221       -         104.744

    Bankacılık ;

    Kırgızistan’da 1991 yılında kabul edilen bir yasa ile Bağımsız Merkez bankası kurulmuştur. İki kademeli bir bankacılık yapısının benimsendiği ülkede, parlamento tarafından denetlenen Kırgızistan Milli Bankası bulunmaktadır. Ülkede bankacılık hizmetleri yerli ve yabancı bankalar tarafından verilmektedir.

    Kırgızistan Milli Bankası para ve döviz kuru politikasından, hükümetin bankacılık hizmetlerinden,yabancı Merkez bankalarıyla olan ilişkilerden,ticari bankaların lisans almalarından ve gözetiminden sorumludur.

    Ulaştırma ve Telekomünikasyon ;

    Kırgızistan ulaştırma açısından zayıf olup, bu açığını yeni projelerle kapatmaya çalışmaktadır. Ülkenin dağlık coğrafyası nedeniyle demiryolu taşımacılığı yerine kara yolu taşımacılığı ön plana çıkmıştır. Yolcu taşımacılığının %87’si, yük taşımacılığının %94’ü kara yolu ile yapılmaktadır. Ülkede bulunan 34.000 km. kara yolunun 23.000 Km.si asfalt olup, Kalkınma Bankası tarafından finanse edilen 650 Km.lik Bişkek - Oş karayolu projesi halen devam etmektedir.

   Ülkede 370 Km.lik demiryolu bulunmaktadır. 2006 yılı başlarında Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve ÇHC’ni birbirine bağlayacak demiryolu inşa edilmesi üzerine ÇHC ile mutabakata varılmıştır.

Ülkede 367 Km. uzunluğunda doğal gaz boru hattı ve 13 Km. uzunluğunda petrol boru hattı bulunmaktadır. Boru hatlarının yetersizliği yakıt dağıtımında zorluklara sebep olmakta ve dağıtımda etkinlik sağlanamamaktadır.

    Kırgızistan’da faaliyet gösteren Bişkek, Manas ve Oş havaalanları uluslar arası niteliklere uygun havaalanlarıdır.

    SSCB devrinden kalan Telekomünikasyon altyapısı Dünya Bankası ve Avrupa Yatırın ve Kalkınma Bankası finansmanı ile modernize edilmiştir. Devlet tarafından işletilen “Kyrgyztelecom” piyasada tekel konumundadır. Kyrgyz Telecom’um %7.8’lik kısmının özelleştirilmesi düşünülmektedir. Piyasada 4 adet mobil telefon operatörü faaliyet göstermektedir. Bunlar “Bitel”,”Megacom”,”Fonex” ve “Katel” olup abone sayısı 1.5 milyona yakındır.

    İnşaat ,

İnşaat sektörü GSMH içinde önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle Devlet ve Uluslar arası kredilerle yapılan karayollarının yenilenmesi,hava alanları yapımı ve modernleştirilmesi,turizm yatırımları bu sektöre hareketlilik kazandırmaktadır.

    SİYASİ DURUM ;

    Bağımsızlığını kazandığı 1991 yılından 2005 yılına kadar Cumhurbaşkanlığını yürüten Askar Akayev,2005 yılında gerçekleştirilen parlamento seçimlerinde hile yaparak kendi yanlılarını Milletvekili seçtirmesi ile suçlanmıştır. Bu durum ülkedeki gerilimi tırmandırmış, Cumhurbaşkanının istifasını talep eden bir ayaklanma hareketi başlamıştır. Kırgızistan’ın güneyindeki Oş şehrinde başlayan ayaklanma hareketi sonucunda 24 Mart 2005 tarihinde Başkent Bişkek’te 10 bin civarındaki göstericinin Başkanlık sarayını ele geçirmesi ve Cumhurbaşkanı Akayev’in ülkeyi terk etmesi ile son bulmuştur.

    Devlet Başkanlığı ve Başbakanlık görevine muhalefet lideri Kurmanbek Bakiyev getirilerek geçici hükümet kurulmuş,10 Temmuz 2005 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini ezici çoğunlukla Kurmanbek Bakiyev kazanmıştır. Yeni kurulan hükümete Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden kendisi lehine çekilen Feliks Kulov’u atamıştır.

    Parlamentonun feshedilmesi ile ilgili tartışmalara eş zamanlı olarak yeni Cumhurbaşkanı taraflarınca yeni bir anayasa hazırlanarak parlamentonun onayına sunulmuş, yeni anayasa 30 Aralık 2006 tarihinde kabul edilmiş ve 16 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Yeni Anasyasa; eski anayasaya göre bakanların görevine son verilmesi sadece parlamento onayı ile gerçekleşmekteyken, yeni anayasa ile bu yetki genişletilerek Cumhurbaşkanına tek başına savunma,İçişleri bakanı ve KGB başkanını atayabilme,Hükümeti dağıtabilme ve hükümetin herhangi bir bakanını görevine son verebilme yetkilerini vermiştir.

    Üyesi Olduğu Uluslar arası Kuruluşlar;

      -BM, AGİT, Avrupa Atlantik Ortaklık Konseyi (AAOK), ECO, İKÖ, Dünya Bankası, IMF, ILO, Avrupa Kalkınma ve İmar Bankası (EBRD), Uluslar arası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO), UNIDO, WHO, UNESCO, Uluslar arası Finans Kuruluşu (IFC), İslam Kalkınma Bankası, Uluslar arası Enerji Ajansı, Asya Kalkınma Bankası, BM Asya Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP), Dünya Ticaret Örgütü,Bağlantısızlar Örgütü (Gözlemci)

                                                                                    Atila Şimşek

Proje Yerlinet tarafından çözümlenmiştir.