Emre Gül-Dünya Bülteni / Tarih Servisi

Kurtuluş savaşına ilişkin önemli iddialardan olan ve bugüne kadar Rus Komünistlerin Ankara`ya yardımı olarak sunulan SSCB yardımının aslında Buhara Müslümanları tarafından toplanan para olduğu ortaya çıktı. 

Buhara Müslümanlarının Sovyetler`e Türkiye`nin mücadele savaşına destek amacıyla 100 milyon altın ruble verdiği anlaşılarak bir tarihi gerçek de gün yüzüne çıktı. Sovyetler`in Buhara Müslümanlarının verdiği 100 milyon altın rublenin ise sadece 10 milyon rublesi milli mücadele için gönderildiği de ortaya çıkan başka bir tarihi gerçek oldu.

Milli Mücadelede ordunun  ihtiyaçlarının karşılanması, zafere kadar gündemdeki konulardan biri olmuştur. Uzun savaşlar ve yenilgiler sebebiyle, devlet ve milletin kaynakları azalmış olduğundan,  yurt içinden sağlanan kaynaklar yanında dışardan sağlanan yardımlar, Bağımsızlık Savaşımızın finansmanında o dönem için önemli bir yer teşkil etmiştir.

Bu dış yardımlar arasında "Buhara Cumhuriyeti" tarafından yapılmış olan para yardımı dikkat çekici ve gözden kaçan bir husustur. Bu konuda, Buhara Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Osman Kocaoğlu , 1972 yılında "Yakın Tarihimiz" dergisinde yayınlanan açıklamalarında; 1920 yılında " Buhara Hanlığı"nın işgal edilerek bu hanlığın Sovyetlere bağlı, özerk bir cumhuriyete dönüştürülmesinden sonra Lenin ile görüşmek üzere Moskova`ya gittiğini burada, Türkiye Büyük Millet Meclisi`nin yardım talepleri konusunda müzakerelerde bulunulduğunu söylemiştir. Lenin`e vakit geçirilmeden  yardım yapılmasını önermiş ve gereken para yardımını yapabileceklerini belirttikten sonra  yalnız para değil savaş malzemesi de gönderilmesi konusunda mutabık kaldıklarını nakletmiştir.

Daha sonra gelişen olayları ise Osman Kocabey şöyle anlatmaktadır:  "Ayrıca paranın miktarını tespit etmek icap ediyordu. Bunu mütehassıslar tespit etsinler dedik ve bizim -aynı zamanda Hariciye Nazırı olan- Başvekil Feyzullah Hoca ile Rus mütehassıslardan mürekkep bir heyete havale ettik. Bu heyet uzun müzakereler sonunda yardım miktarını en az yüz milyon altın ruble olarak tesbit etti. Tekrar Lenin`le buluştuk. Lenin bu sefer yaptığımız konuşmada sözü tekrar para konusuna getirerek ne kadar verebileceğimizi sordu." Yüz milyon ruble..." dedim. Lenin tekrar etti:"Yüz milyon mu?""Evet... Derhal verebiliriz!" Çarlık zamanından kalma altın rublelerimiz çoktu. Buhara hazinesindeki bu paraya Ruslar el sürmezler, dokunmazlardı. Buhara bir Çar emâreti olduğu halde, idari ve mali işlerde müstakildi. Bu sebeple bizde altın haddinden fazla çoktu."

Lenin ile bu şekilde anlaşıldıktan sonra, Osman Kocabey`in Buhara`ya dönüşünün ardından Cumhuriyet Meclisinde konu görüşülmüş ve mecliste 100 milyon altın rublenin gönderilmesi itirazsız bir şekilde kabul edilmiştir.  Fakat Ankara`ya ulaştırılmak üzere Rus hazinesine teslim edilen  bu para Türkiye`ye yollanmamıştır. Komünist rejime geçmiş bulunan, iç ve dış problemlerle boğuşan Rusya, bu kadar yüklü bir meblağa daha çok ihtiyacı olduğundan paranın önemli miktarına el koymuştur. Türkiye Büyük Millet Meclisi`nin para, silah ve cephane taleplerine karşı  Sovyet Rusya, 1920 yılından itibaren başlamak üzere fasılalı olarak 1922`ye kadar 10 Milyon civarında altın ruble para yardımı yapmıştır. Bizim basınımızda ve tarih kitaplarımızda  Milli Mücadelede "Rus para yardımı" olarak geçen bu olayda geriye kalan 90 Milyon ise "herhalde aracılık ücreti olarak" Ruslar tarafından açıkça gasp edilmiştir. Yakın zamanda yapılan çalışmalara  göre Rus yardımının esas kaynağını oluşturan bu altınların bir kısmı Buhara Emiri Alim Han`ın Bolşevik ihtilali sonrası terk ettiği altınlardır. Bahsi geçen paranın neden Rusya aracılığı ile gönderildiği ve Rus hazinesine ne için teslim edildiği konusunda yapılan eleştirilerde gözden kaçırılmaması gereken nokta, Osman Kocaoğlu`nda ifadesinde görüleceği üzere içişlerinde serbest fakat dışişlerinde Sovyetlere bağlı olan Buhara Cumhuriyeti`nin topladığı yardımların Moskova kanalıyla gelmesinden başka yol yoktur. Zamanın şartları, yol güvenliği ve para miktarının çokluğu sebebiyle de Moskova`nın bilgisi olmadan gizli yollardan gönderilmeside mümkün değildir. Şüphe yok ki yeni kaynakların ve Rus arşivlerinin incelenmesiyle Rus yardımının iç yüzü daha da ortaya çıkacaktır.

Kaynaklar:

Atatürk Araştırma Merkezi, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, C.1, s. 339-343., Ankara, 2006.

Osman Kocaoğlu, "Rus Yardımının İçyüzü", Yakın Tarihimiz, C.1, S.10, s.292-293.1972.