Osmanlı kültüründe önemli bir yeri olan para keseleri, atlasından iğne oyalısına, ipeğinden püsküllüsüne kadar bin bir çeşitti...

Doğanın bir parçası olan insan; canlı, kıpır kıpır, hareket eden bir ortam içinde ilk çağlardan beri yaşamını sürdürürken, daima gördüğünü, duyduğunu, hissettiğini bin bir çeşit şekiller bularak çizdi, boyadı, yonttu, dokudu, işledi, ördü, giyindi, süslendi, birçok objeyi süsledi... Ve yaşamına duygusal, sanatsal bin bir anlam kattı. Konumuz olan Osmanlı devrinin küçücük ‘para keseleri’ de aynı eylemin bir ürünü olarak karşımıza çıkıyor.

Sıraladığımız bu keselerden bir kısmı, tığ, şiş ve iğne oyasıyla, renkli ipek ve pamuk iplikleriyle genellikle kandil şekli verilerek örülürdü. Ayrıca keselerin ağız çevresi çeşitli oyalarla süslenir; keselerin dibine ve kese bağcıklarının iki ucuna çok güzel çiçek motifleri örülürdü. Papatya, boru çiçeği, gül, karanfil veya minik minik, renk renk püsküller bağlanırdı.

Kandil formundaki keselerin dip kısmındaki motiflere ‘badem’ denir. Üstte, ağız kısmındaki iki bordüre ‘kuşak’ adı verilir. Kesenin orta yerindeki süslemeye de ‘göbek’. Örgü keselerin içinde üst sınıfın kullandığı en lüks keseler ise altın gümüş simle örülenlerdir. Bunun yanında atlastan, desenli ipek kumaşlardan yapılanlar da şık keseler arasında yer alırdı. Renk renk boncuklu, kıpır kıpır hareketli keseleri kentlerden köylere kadar erkekler de kadınlar da severek kullanmışlardır.

İĞNE OYASIYLA BİR BAŞKA GÜZEL
Bütün bu çeşitlemelerin içinde iğne oyasıyla yapılan keseler ayrı bir zarafet örneğidir. İğne oyalı keseleri, gelinler, genç kadınlar kuşaklarına, bel kemerlerine asarak küçük, şık abiye bir çanta gibi kullanırlardı. Ayrıca bu keseler, bir çiçek demeti gibi yakın akrabalara gelinin çeyiz armağanı olarak da verilirdi. Çeyiz sergisinde, sanatsal değeri yüksek keseler, kadın el sanatlarının küçük güzel bir dalı olarak değerlendirilirdi. Bebelere armağan olarak örülen minicik iğne oyalı keselere bir altın para konarak bebenin omzuna, yastığına, beşiğine iğnelerlerdi. Kız bebeğe pembe, erkek bebeğe mavi veya kırmızı kese vermek gelenektendi.

Düğün törenleri sırasında şehirlerde ve köylerde damatlara armağan olarak verilen keseler ise çok süslü ve gösterişli olurdu. İçine de altın veya gümüş para konurdu. Şehirlerde üst sınıftan damada hediye olarak hazırlanan kırmızı atlas keselerin üzerine altın ve gümüş sırma ile dival işi nakşedilirdi. Ay yıldız, tuğralar, çiçekler, dallar, budaklar, hepsi iyi temennilerin sembolleriydi. Orta sınıfın damat

keseleri de genellikle yeşil çuhadan yapılırdı ve kesenin çevresindeki çuha ince ince kesilerek çayır çimen ve çiçek şekilleri verilerek süslenirdi. Üzeri de renkli ipek iplikleriyle zincir işiyle bezenirdi. Çayır çimen sevginin, muhabbetin, mutluluğun sembolüydü. Köy damatlarına siyah kumaş üzerine pul ve boncukla bezenmiş, ağız kısmı kartal motifli, kenarları oyayla süslü, aralarına kuru karanfiller serpili keseler düğün sırasında armağan olarak verilirdi. Kuru karanfiller de kesenin parfümüydü. Ve bu kartal şekli verilerek yapılan keseler, damadın güçlü, varlıklı olması isteğini dile getirirdi. ‘KESENE BEREKET’... İşte böyle yüzyıllardır yaşam içinde kullanılan keseler 20. yüzyılda kentlerde kullanılmaz oldu. 1980’lerden sonra, madeni para keselerini köylülerin bir kısmı da bıraktılar. Çünkü kağıt para arttı ve cüzdanlar keselerin yerini aldı. Ama keseler dilimizde deyimlerde devam ediyor: ‘Kesene bereket’, ‘kesen doluysa çık ortaya’, ‘o kesesini doldurmaya

 

 

 

 

 

bakar’, ‘kesesi boş küfesi boş’, ‘kesenin ağzı açılmaya görsün’, ‘hadi hadi bol keseden atma’, ‘akarın varken keseni doldur’, ‘kesesinde akrep var’, ‘kesenin dibi göründü’ ve diğerleri... Masallarımızdaki altın, gümüş keseler de hâlâ süsler hayalleri... Rüya tabirlerine göre rüyada kese görmek, işlerinizin iyi gitmesi sonucu bol para kazanacağınıza işarettir. Dolu kese görmek de, ömrünüzün sonuna dek rahat ve zengin bir hayat süreceğiniz şeklinde yorumlanır. Bir kese deyip geçmeyelim... Burada dile getirmeye çalıştığımız keseler, günümüzün şık gece çantalarına model olarak da değerlendirilemez mi? Onların üzerinde yüzlerce yılın getirdiği kadın el sanatlarının kültür birikiminin güzel, heyecan verici örnekleri var...

Konuda kullanılan keseler, Sabiha Tansuğ Koleksiyonu’ndandır.

YAZI: SABİHA TANSUĞ
FOTO: ÖNDER DURMAZ