İktisadi açıdan piyasa, alıcı ve satıcıların birbirleri ile karşılıklı iletişim içinde oldukları ve mübadelenin

meydana geldiği yer olarak tanımlanır. Piyasa kavramı genellikle teorik ve mekandan soyutlanmış bir

kavramdır. Piyasa kavramı somut olarak düşünülürse, daha çok borsa olarak tanımlanabilir. Borsa

hangi türde olursa olsun, arz ve talebin karşılaştığı bir mekandır.

Piyasa bir ülkenin sınırları içinde ise ve o ülkede yapılan işlemleri kapsıyorsa buna iç piyasa

(domestic market), işlemler ülke sınırlarını aşıyorsa buna da uluslararası piyasa (international market)

denir.

Çok değişik piyasa türleri olmakla birlikte konumuz açısından sadece mali piyasaları ve bunun alt

bölümü olarak da para ve sermaye piyasalarını inceleyeceğiz.

Bir ülkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasında fon akımlarını düzenleyen kurumlar, akımı

sağlayan araç ve gereçler ile bunları düzenleyen hukuki ve idari kurallardan oluşan yapıya mali piyasa

denilebilir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi, mali piyasa para ve sermaye piyasalarından daha geniş ve

bu piyasaları da kapsamına alan bir kavramdır.

Mali piyasa beş ana unsurdan oluşmaktadır.

a) Tasarruf sahipleri (fon arz edenler),

b) Yatırımcılar (fon talep edenler),

c) Yatırım ve finansman araçları,

d) Yardımcı kuruluşlar,

e) Hukuki ve idari düzen olarak sıralanabilir.

Kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasaya "para piyasası" denir. Para piyasasının tipik

özelliği kısa vadeli fonlardan oluşmasıdır. Para piyasalarında vade genellikle bir yılı aşmaz.

Para piyasasından sağlanan fonlar kredi olarak işletmelerin dönen varlıklarının finansmanında

kullanılır. Para piyasasının araçlarını ticari senetler; kaynaklarını çeşitli mevduat oluşturmaktadır.

Para piyasasının kendi içinde örgütlenmiş ve örgütlenmemiş para piyasası olarak da bir ayrımı

yapılabilir. Örgütlenmiş para piyasası bir bankalar sistemidir. Çünkü işletmelerin nakit ihtiyacı

çoğunlukla ticari bankalar tarafından karşılanmaktadır. Örgütlenmemiş para piyasası banka sisteminin

dışında kalan piyasadır. Bankalar dışındaki kişi ve kuruluşlar da bazen işletmelere kısa vadeli fon

sağlarlar.

TASARRUF SAHİPLERİ

(Fon Arz Edenler)

YATIRIM VE FİNANSMAN

ARAÇLARI

1. Para (Nakit)

2. Mevduat

3. Banka parası

4. Kredi

5. Sosyal güvenlik fonları

6. Kooperatif kaynakları

7. Tahviller

8. Hisse senetleri

9. İpotekli borç ve irat

senetleri

10. Kamu hisse senetleri

11. Gelir ortaklığı senedi

12. Devlet iç borçlanma

senetleri (DİBS)

13.Varlığa dayalı menkul

kıymetler (VDMK)

14. Depo edilen menkul

kıymet sertifikaları

YARDIMCI KURULUŞLAR

(Fon Akımına Aracılık

Edenler)

1. Bankalar

2. Aracı kurumlar

3. Yatırım ortaklıkları

4. Yatırım fonları

5. Menkul kıymetler borsası

6. Sosyal güvenlik kuruluşları

7. Sigorta şirketleri

8. Kooperatifler

9. Yatırım kulüpleri

10. Genel finans ortaklıkları

11. Risk sermayesi yatırım

ortaklıkları

12. Derecelendirme (rating)

şirketleri

13. Takas ve saklama

şirketleri

14. Portföy yönetim şirketleri

15. Yatırım danışmanlığı

şirketleri

16. İpoteğe dayalı menkul

kıymetler merkezi

HUKUKİ VE İDARİ DÜZEN

Çalışmayı düzenleyen

- İlkeler

- Kurallar

- Denetim

YATIRIMCILARTÜKETİCİLER

(Fon talep edenler)

PARA PİYASASI

Kısa vadeli fon arz ve

talebinin karşılaştığı piyasa

FAİZ ORANI SERMAYE PİYASASI

Orta ve uzun vadeli fon arz

ve talebinin karşılaştığı

piyasa

En genel tanımıyla sermaye piyasası orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasadır.

Sermaye piyasası mali piyasa kavramından daha dar ve teknik bir nitelik taşır ve genellikle mali

piyasa kavramı içinde yer alır.

Sermaye piyasasının tipik özelliği ve para piyasasından ayrıldığı en belirgin niteliği bu piyasanın orta

ve uzun vadeli fonlardan oluşmasıdır. Bu vade bir yıldan fazla olmalıdır. Sermaye piyasasından

sağlanan krediler genellikle, işletmelerin bina, makina ve teçhizat gibi duran varlıklarının

finansmanında kullanılır.

Para piyasasında olduğu gibi, sermaye piyasasının kaynakları da tasarruf sahiplerinin birikimleridir.

Sermaye piyasasının en önemli ve yaygın araçları hisse senetleri ve tahvillerdir.

Sermaye piyasının bir bölümlendirmesini yapmak gerekirse aşağıdaki gibi bir ayırım yapılabilir.

Hisse senedi ve tahvil gibi menkul değerleri ihraç eden şirketler ile alıcıların yani tasarruf sahiplerinin

doğrudan doğruya karşılaştıkları piyasalardır. Buna hisse senetleri ile tahvillerin ilk kez sürülüp

"ihraç"tan alındığı piyasa da denilebilir. Arada şirketin bizzat bulunmayıp bir banka ya da aracı

kurumun bulunması bu alımın birincil piyasadan olmasına engel değildir.

Menkul kıymetleri ihraçtan alanlar, bunları tekrar paraya çevirmek istediklerinde, hisse senetlerinde

hiçbir zaman, tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa müracaat edemezler. İkincil

piyasa bu durumdaki menkul kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır ve menkul kıymet

borsaları bu piyasayı tanımlamada en iyi örnektir.

İkincil piyasa, menkul kıymetlerin likiditesini arttırarak birincil piyasaya talep yaratır ve gelişmesini

sağlar. İkincil piyasanın en iyi teşkilatlanmış bölümü menkul kıymet borsalarıdır. Bunun haricinde

sermaye piyasası iyi gelişmiş ülkelerde bir de "over the counter" (tezgah üstü) borsa dışı piyasa

vardır.

Birincil piyasa daha çok sermaye piyasası bilinciyle, ikincil piyasa ise menkul kıymetler piyasası

bilinciyle çalışır. Birincil piyasada uzun vadeli fonların tasarruf sahibinden firmalara intikali söz

konusudur ve birincil piyasada yapılan tahvil ve hisse senedi satışları sonucunda firmaya yeni

sermaye girer. Oysa ikincil piyasada el değiştiren menkul kıymetlerden sağlanan fonların bunları

çıkaran şirketle bir ilgisi yoktur.

Geniş anlamdaki sermaye piyasası kavramına para piyasası da dahil olmaktadır. Bu durumda gerek

kredi arzı, gerekse kredi talebi para piyasasından sermaye piyasasına ya da sermaye piyasasından

para piyasasına kolayca kayabilir. Faiz haddi iki piyasa arasındaki fon akımını ayarlayan bir

düzenleyici olmaktadır.

Fon arz edenler, kendi yatırım politikalarını ve elde etmeyi umdukları gelire bağlı olarak yatırılabilir

fonları bu piyasalardan birine veya her ikisine yönlendirilebilirler.

Fon talep edenler de, ihtiyaç duydukları kredinin türüne göre her iki piyasadan borçlanabilirler. Bazı

aracı kuruluşlar, özellikle bankalar hem para, hem de sermaye piyasası işlemleri yapabilirler ve her iki

piyasada çalışabilirler.

Para piyasası ile sermaye piyasasında cari faiz hadleri değişik olmakla birlikte birbirleriyle ilişkilidir.

Fonlar genellikle düşük faiz haddinden yüksek olana doğru kayar. Para piyasasında meydana gelen

bir faiz oranı artışı, sermaye piyasasına da etki eder.